بسم الله الرحمن الرحيم

«سُبْحَانَكَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ يَا رَبَّ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ وَارِثَهُ يَا اللهُ إِلَهَ الْآلِهَةِ الرَّفِيعَ جَلَالُهُ يَا اللَّهُ الْمَحْمُودُ فِي كُلِّ فِعَالِهِ يَا رَحْمَانَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ رَاحِمَهُ يَا حَيُّ حِينَ لَا حَيَّ فِي دَيْمُومَةِ مُلْكِهِ وَ بَقَائِهِ يَا قَيُّومُ فَلَا يَفُوتُ شَيْ‏ءٌ مِنْ عِلْمِهِ [فَلَا يُفَوِّتُ شَيْئاً عِلْمُهُ‏] وَ لَا يَئُودُهُ يَا وَاحِدُ الْبَاقِي أَوَّلَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ آخِرَهُ يَا دَائِمُ بِغَيْرِ فَنَاءٍ وَ لَا زَوَالَ لِمُلْكِهِ يَا صَمَدُ فِی غَيرِ شَبِيهٍ وَ لَا شَيْ‏ءَ کَمِثلِهِ يَا بَارُّ فَلَا شَيْ‏ءَ كُفْوُهُ وَ لَا مُدَانِيَ لِوَصْفِهِ يَا كَبِيرُ أَنْتَ الَّذِي لَا تَهْتَدِي الْقُلُوبُ لِعَظَمَتِهِ يَا كَبِيرُ أَنْتَ الَّذِي لَا تَهْتَدِي الْقُلُوبُ لِعَظَمَتِهِ يَا بَارِئُ الْمُنْشِئُ [النُّفُوسَ‏] بِلَا مِثَالٍ خَلَا [مَضَى‏] مِنْ غَيْرِهِ يَا زَاكِي الطَّاهِرُ مِنْ كُلِّ آفَةٍ بِقُدْسِهِ يَا كَافِي الْمُوسِعُ لِمَا خَلَقَ مِنْ عَطَايَا فَضْلِهِ يَا نَقِيُّ [نَقِيّاً] مِنْ كُلِّ جَوْرٍ لَمْ يَرْضَهُ وَ لَمْ يُخَالِطْهُ فِعَالُهُ يا حَنَّانُ انْتَ الَّذِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ رَحْمَتُهُ يا مَنَّانُ ذَا الإِحْسانِ قَدْ عَمَّ الْخَلائِقَ مَنُّهُ ...»

أعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين».

در درگاه الهي سپاسگزاريم که نعمت هدايت را بر ما تمام و کمال آفريد و ما به اين نعمت هدايت خصوصاً در ماه مبارک رمضان مهتدي هستيم. خداي عالم در اين ليالي قدر جلوههاي برتر خير و کمالش را با دو دست گشوده و بازش به ما مرحمت ميفرمايد. خدا را بر اين ليالي قدر و بر اين هدايا و عطايا و مواهب والاي شب قدر که سرآمد آنها قرآن عظيم است ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ﴾[1]، ﴿إِنَّا انزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾[2] شاکريم که اينها شرافت و کمال وجودي ما را تأمين ميکند. خداي عالم براي اينکه بندگانش را در نهايت کرامت قرار بدهد در شهر ضيافة اللهي اهل کرامت قرار داده که فرمود: «شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَي ضِيَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّه‏»[3].

از جمله اموري که در شبهاي قدر قابل توجه و اعتناست و بندگان خدا بايد نسبت به آنها اهتمام ويژهاي را داشته باشند، مسئله اسماي حسناي الهي است. اينطور نباشد که اين اسماي حسنا را که در دعاي جوشن کبير است فقط بخوانيم، بلکه روي هر کدام از آنها يک تمرکزي پيدا کنيم يک توجه خاصي پيدا کنيم و از خداي عالم بخواهيم که ما را مظهر اين اوصاف قرار بدهد و اين اوصاف را در وجود ما متبلور کند چرا که اين اوصاف در نهايت به توحيد ميرسند و اسماء الله تبلور توحيد الهي است.

در اين دعايي که به عنوان دعاي حضرت ادريس(عليه السلام) شناخته شده و معرفي شده است اين اسماء برتر را براي ما بيان فرمودند و چهل اسم از اسماء شريف الهي در اين دعا آمده است که از جمله آنها اين است که «يا مَنَّانُ ذَا الإِحْسانِ قَدْ عَمَّ الْخَلائِقَ مَنُّهُ»[4]. يکي از اسماء حسناي الهي منّان است که کنار حنّان معمولاً ميآيد. آنگونه که در دعاي شريف جوشن کبير آمده است: «يَا حَنَّانُ يَا مَنَّان‏»[5].

منّان آن خدايي است که نعمتهاي فراوان را براي عبادش مقرر کرده است. يک وقت يک انساني يا يک مبدأ خيري به ديگري يک نعمتي را عطا ميکند و اين نعمت هم يک نعمت سنگيني است اما نعمتهايي را که خداي عالم عطا ميفرمايد گاهي اوقات اصلاً شخص، خدا را نميشناسد و معرفتي ندارد و گاهي اوقات حتي استحقاق آن را ندارد اما حنّانيت حق اقتضاء ميکند که خير و نعمت را عطا فرمايد.

در دعاي هر روز ماه رجب: «يَا مَنْ أَرْجُوهُ لِكُلِّ خَيْرٍ» بعد عرض ميکنيم: «يَا مَنْ يُعْطِي مَنْ سَأَلَهُ يَا مَنْ يُعْطِي مَنْ لَمْ يَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ تُحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً»[6] چون خداي عالم حنّان است از درِ لطف و مِهر با عبادش سخن ميگويد و رفتار ميکند، از جايگاه حنّانيتش به انسانهايي که او را حتي نميشناسند نه تنها از او نخواستهاند و سؤال نکردهاند، نه تنها استحقاق هم ندارند، بلکه حتي او را نميشناسند، «وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ» به کسي که اصلاً خدا را نميشناسد عطا ميکند: «يُعْطِي» اما «تُحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً» چون خدا اهل رحمت است و رحمتش فراوان است، حنّان است.

بنابراين منّان يعني آن حقيقتي که خير و فضل فراواني را عطا ميکند اولاً، و اين فضل و خير مسبوق به هيچ سابقهاي نه سابقه سؤال نه سابقه معرفت نه سابقه استحقاق - هيچ سابقهاي -  نيست، بلکه حق - سبحانه و تعالي - از جايگاه منّانيتش و حنّانيتش عطا ميکند، لذا حق - سبحانه و تعالي - اين را به عنوان لطف عميم خود به همه خلائق داده است.

عدهاي ميگويند که بايستي قابليت باشد شرطِ قابليت بايد وجود داشته باشد، اما آن کساني که خدا را شناختهاند ميگويند:

«داد او را قابليت شرط نيست / بلکه شرط قابليت داد اوست»[7]

خدا براي اينکه حنّانيتش را ظاهر بکند و خيلي شوق و اشتياق و محبت و مهرش را به بندگان تمام بکند، حتي شرط قابليت را او اول عطا ميکند بعد خير را ميدهد «داد حق را قابليت شرط نيست، بلکه شرط قابليت داد اوست».

حکماء قائلاند به اينکه هر فعلي قبل از قوه است به همه معاني فعليت. نميشود که استعداد باشد و قبلش فعليتي نباشد. اين فعليت الهي است که اين استعداد و قوه را به انسانها عطا ميکند آنگاه انسانها مستحق ميشوند که از خداي عالم فيض دريافت کنند. او منّان است به اين معنا که حتي اگر کسي قابليت آمرزش را نداشته باشد قابليت هدايت و رحمت را هم نداشته باشد، اگر در اين شبها دستي به سوي حق دراز کند و خدا را با اشک و آه بخواند خداي عالم شرط قابليت را براي او فراهم ميکند، چون اسم حنّان او و منّان او زمينه براي چنين جايگاهي را فراهم ميآورد، لذا عرض ميکنيم «يا مَنَّانُ ذَا الإِحْسانِ»، خداي عالم نه تنها محسن است بلکه زمام امر احسان به دست اوست. هر کسي که اهل احسان و خير باشد از جايگاه «ذا الاحسان» اين خير حاصل ميشود. هم او محسن است هم «قديم الاحسان» است هم «ذا الاحسان» است. در اين فراز خدا را با اين ويژگياش ميشناسم «يا مَنَّانُ ذَا الإِحْسانِ قَدْ عَمَّ الْخَلائِقَ مَنُّهُ»، منّت خدا لطف عميم خدا لطف شامل حق، شامل همه خلائق ميشود و هر کسي را از بد و خوب، از خير و شر، از لطف خودش بهرهمند ميسازد.

ما نگوييم که انسان شايستهاي نيستيم مستحق لطف الهي نيستيم شايسته آمرزش الهي نيستيم، اين شب اين ايام اين ليالي براي همگان است شايستگان و غير شايستگان، پاکان و غير پاکان، صالحان و غير صالحان. اينجاست که «بلکه شرط قابليت داد اوست». از خدا قابليت بخواهيم از خداي عالم استعداد و امکان طلب بکنيم و خداي عالم ميخواهد در اين شبهاي ارزشمند قدر چون اسم حنّانيتش ظاهر ميشود اسم منّانيتش ظاهر ميشود، اين جلوهها را آشکار کند.

مگر خدا حنّان نيست؟ مگر خدا منّان نيست؟ مگر خداي عالم نميخواهد لطفش را در چنين شبهايي اظهار کند؟ ما خدا را به اين اسماء بخوانيم: «يَا حَنَّانُ يَا مَنَّان‏»، «يا مَنَّانُ ذَا الإِحْسانِ قَدْ عَمَّ الْخَلائِقَ مَنُّهُ». نعمتهايي که از ناحيه حق ميآيد نعمتهاي سنگيني است که بعضاً از آن به منّت ياد ميشود: ﴿لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ إِذْ بَعَثَ فيهِمْ رَسُولا﴾[8].

بنابراين ما خدا را با اين اسماء ميخوانيم و در ليالي قدر به اين اسماء خدا را سوگند ميدهيم که آن شرط قابليت را از جايگاه منّانيتش به همه ما مرحمت بفرمايد و بعد آن ﴿وَحَنَانًا مِنْ لَدُنَّا وَزَكَاةً وَكَانَ تَقِيًّا﴾[9]را که به ساير انبياء مرحمت فرموده است به ما هم عطا بفرمايد.

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»

[1] . سوره بقره، آيه185.

[2] . سوره قدر، آيه1.

[3] . الامالی(للصدوق)، ص93 ؛ اقبال الاعمال، ج1، ص2.

[4] . اقبال الاعمال، ج1، ص80.

[5] . زاد المعاد، ص430.

[6] . اقبال الاعمال، ج2، ص644.

[7] . مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بخش63.

[8] . سوره آل عمران، آيه164.

[9] . سوره مريم، آيه13.

​​​​​​​

​​​​​​​