پایگاه اطلاع رسانی اسراء: سلسله سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در ماه ذی الحجه، با عنوان «شعائر حج» از شبکه تلویزنی اینترنتی اسراء به آدرس tv.esra.ir  پخش می گردد.

أعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين».

حج کنگره امت اسلامي محسوب ميشود. اراده الهي بر آن است که همه انسانهايي که شرايط حج و استطاعت لازم براي حج را دارند در اين سفر الهي که سفر توحيدي است بار يابند و به آنچه که حق - سبحانه و تعالي - به عنوان مناسک حج معرفي کرده است عمل کنند. خود حرم، سرزمين مکه، مسجد الحرام و کعبه که هر کدام داراي جايگاه ويژهاي در فرهنگ ديني ما هستند و از نظر حق - سبحانه و تعالي - اين مکان يا مکانهاي متعدد از قداست و نزاهتي برخوردار است، همه و همه اينها، باعث فزوني جريان حج و شعائر حج خواهد بود.

يکي از اموري که در حج بعد از وقوف در عرفات و وقوف در مشعر است، ورود به سرزمين منا است. حق - سبحانه و تعالي -اين مناسک را با ريز جريانهايش بيان داشته و رسول گرامي سلام هم مطابق با آنچه که وحي به او آموخته، فرمود همانگونه که من حج ميگذارم ببينيد و از من تبعيت کنيد که مناسک به درستي انجام بشود. فرق مناسک با مراسم در اين است که در مراسم، جنبه الهي و نيت و قصد قربت و اينکه اين امر از ناحيه حق - سبحانه و تعالي - باشد نيست. صدر و ذيل مسائلي که به عنوان مراسم مطرح است مراسمي که انسانها در شرايط مختلف برگزار ميکنند در عين حالي که ممکن است مراسم، مراسم خوبي باشد و عقلپسند باشد و مورد خير و نيکي هم شمرده بشود اما هيچ جنبه الهي ندارد نه از سوي حق - سبحانه و تعالي - آمده است و نه به سوي حق باز ميگردد؛ لذا در مراسم نه نيتي لازم است نه لازم است که از ناحيه حق - سبحانه و تعالي - نحوه برگزاري و کمّ و کيف آن بيان شده باشد، اما برخلاف مناسک که فرمود «خذوا عني مناسککم»[1] حج خودتان را از من بگيريد يعني از جايگاه وحي أخذ کنيد.

هم در مرحله نزول، مناسک از جايگاه حق - سبحانه و تعالي - ميآيد و هم در مرحله صعود بايد با نيت و قصد قربت و اخلاص و نظاير آن همراه باشد، لذا فرق جوهري بين مراسم و مناسک است و کسي توهم نکند که مناسک حج مثل ساير مراسمي که انسانها در امورات و شؤونات زندگي خود برگزار ميکنند خواهد بود بلکه جوهراً و روحاً با هم متفاوت است. هم به لحاظ مغزا و فکر و انديشه و معرفتي که در درون آن نهفته است و هم به لحاظ ارادت و ميلي که به ساحت حق در آن نهفته است تحت عنوان ﴿فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ﴾.

بنابراين قدم به قدم از سرزمين عرفات، مشعر، منا، جمرات، قرباني، و حتي پايان حج را که افاضه است از ناحيه حق - سبحانه و تعالي - آن هم در کلام الهي و قرآن حق - سبحانه و تعالي - بيان شده است. در باب افاضه به منا اينگونه خداي عالم دستور ميدهد ميفرمايد از همان جايي که مردم براي انجام عمل عبادي ورود به سرزمين منا داشتهاند شما هم همان مسير را طي کنيد. در باب ورود به عرفات ميفرمايد که ﴿فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ﴾[2]، وقتي عصر روز هشتم شما اعمال وقوف در عرفات را انجام داديد، در مغرب همان روز هشتم براي رفتن به مشعر الحرام و مزدلفه به همان صورتي که بيان ميشود رفتار کنيد ﴿فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ﴾.

يکي از مسائلي که - إنشاءالله - در اين رابطه؛ يعني در وقوف در مشعر، وقوف در منا، بايد بيشتر به اين توجه کرد، دستور الهي نسبت به تذکر و متذکر بودنِ نسبت به ياد حق - سبحانه و تعالي- اسماي حسناي الهي و جلوههاي بارز آن براي انسان که جريان رسالت، جريان ولايت و امامت و نظاير آن است که توضيح داده خواهد شد.

اما همانطوري که در باب عرفات فرمودند که ﴿فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ﴾، در خصوص افاضه به منا هم مسئله به همين صورت بيان شده است که وقتي ميخوهيد به سمت منا حرکت کنيد به گونهاي باشد که وضعيت افاضه شما و حرکت به سمت منا به همين صورت باشد که همانگونه که ساير انسانها حرکت ميکنند و افاضه ميکنند از مشعر به سمت منا، با همان رويه برويد ولي روح اين افاضه و روح اين حرکت و سيري که در مسير مشعر تا منا داريد همواره ياد حق و اذکار حق باشد.

نکته قابل توجه اين است که سرزمين منا تاريخ طولاني دارد و طبيعي است که در طول زمان طولاني از زمان حضرت ابراهيم(عليه السلام) تا زمان رسول گرامي اسلام دچار فراز و فرودهاي فراواني شده است و مخصوصاً وقتي مشرکين - معاذ الله - مسلط بر بيت الله شدند و خانه خدا و کعبه را بتکده خودشان قرار دادند و حج را کاملاً از روحش تهي کردند و مسير حج را به جای اينکه به سمت خدا باشد – معاذالله - به سمت بتها بردند ﴿وَ ما كانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكاءً وَ تَصْدِيَة﴾[3] که بيان شد. در حقيقت طواف آنها همان صوت زدن و کف زدن بود اما آنها دور کعبهاي ميگشتند که در درون کعبه بتها و اصنام و اوثان وجود داشت و بعد از فتح مکه، رسول گرامي اسلام وقتي وارد کعبه شد با علي بن ابيطالب تمام اين بتها را شکستند و از بين بردند و خانه دوباره يک خانه توحيدي شد با همان نيتي که خداي عالم به ابراهيم خليل فرمود ﴿أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَ الْعَاكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ﴾[4].

بنابراين مسئله حج همواره بدست مشرکين مورد تحريف واقع شد. در سرزمين عرفات چه ميکردند؟ در مشعر چه ميکردند؟ در منا چه ميکردند؟ وقتي طواف خانه خدا را انجام ميدادند چه ميشد؟ حتي سعياي که ميکردند، در بين صفا و مروه يا در روي کوه صفا و مروه، اصنام و بتهايي را قرار دادند که مؤمنان و موحدان ابا داشتند که در آنجا طواف کنند که فرمود: ﴿فَلا جُناحَ عَلَيْهِ﴾[5]، هيچ ابايي ندارد که شما  طواف به صفا و مروه يعني همان سعي را داشته باشيد.

سرزمين منا هم که مُناي آرزوها و خواستههاي به حق انسانها است اين هم جايگاه ويژهاي دارد. يعني به حدي است که انسان وقتي وارد اين سرزمين ميشود بايد آرزوهاي شايسته داشته باشد. نکته قابل توجه اين است که دو گونه ميشود مسئله آرزو را مطرح کرد: يک وقت آرزو به گونهاي است که انسان بدون اينکه تمهيداتي، مقدماتي، مبادياي فراهم آورده باشد انتظار دارد کمالي را و خيرا را دريافت بکند. اين آرزوها خيلي جايگاهي ندارد و اين مثل «يا ليت الشباب يعود» است که هرگز در دوران کهنسالي، جواني باز نميگردد.

اما آرزويي در قالب اميد مطرح است که نيازمند به تمهيدات و مقدمات و آمادهسازي روح و جان و عقل و عمل است، اينها زمينه راهيابي به سرزمين توحيد را فراهم ميآورد و انسان ميتواند آرزوي وصال داشته باشد آرزوي در کنار حق - سبحانه و تعالي - قرار گرفتن و از جايگاه الهي برخوردار شدن يا حشر با اسماء و اوصاف الهي بلکه اتحاد با اسماء و اوصاف و نظاير آن را داشته باشد. اما اين متفرع بر آن است مترتب بر آن است که تمهيدات را فراهم آورده باشد.

به هر حال در سرزمين منا - با قطع نظر از اعمال و طاعات و دستوراتي که براي آن وجود دارد که بايد آنها را رعايت بکند - توجه به خود آن سرزمين و داشتن آرزوهاي بزرگ لازم است. آنچه که مشرکين در آن سرزمين منا، مخصوصاً در بيتوته در شبهاي منا به ياد اسلاف خود و گذشتگان خود بودند و تفاخر و تکاثر ميکردند و دنبال نژادها و اقوام خود بودند و نظاير آن، آنها همه گذشته است و ياد خدا و اذکار الهي جايگزين شده است و اين در حقيقت سازنده مُناي حقيقي و آرزوهاي حقيقي است.

اميدواريم که اين قصه نصيب حجگزاران و کساني که توفيق برگزاري حج دارند، بگردد.

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»

[1] . عوالی اللئالی، ج4، ص34.

[2] . سوره بقره، آيه198.

[3]. سوره انفال، آيه35.

[4]. سوره بقره، آيه125.

[5]. سوره بقره، آيه158.

​​​​​​​