پایگاه اطلاع رسانی اسراء: سلسله سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در ماه ذی الحجه، با عنوان «شعائر حج» از شبکه تلویزنی اینترنتی اسراء به آدرس tv.esra.ir  پخش می گردد.

أعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين»

در عنوان جامع شعائر حج، به اولين شعيره که ميقات حج هست مباحثمان را معطوف ميکنيم. همانطوري که در جلسه قبل گذشت خداي عالم شعائرش را عظيم شمرده است و کساني که شعائر الهي را تعظيم ميکنند و همچنين نسبت به شعائر با احترام و اکرام و اجلال برخورد ميکنند و حلال نميکنند آزاد نميکنند با رهايي با جلوههاي برتر حج روبرو نميشوند، اينها از تقواي قلب برخوردارند ﴿وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ﴾[1].

اولين و بارزترين جلوهاي که ميتوان در گامهاي نخستين از حج ياد کرد، مسئله ميقات است. ميقات که عبارت است از يک مکاني که عمل خاصي در آن انجام ميشود و آن عمل عبارت است از احرام، - که به عنوان شعيرهاي ديگر و از شعائر عمده حج، مسئله احرام است که بايد در يک جلسهاي از آن بحث و گفتگو کرد - در باب ميقات، يک امر اساسي و عمده بيان شده است يعني آن کسي که بخواهد وارد حرم الهي بشود اولاً بايد که از اين مکانها عبور کند و ثانياً از اين مکانها هم محرماً عبور کند چه در حال حج چه عمره و چه هر سفر ديگري که عازم بيت الله باشد عازم مکه باشد.

ميقات که از کلمه وقت گرفته شده است هم براي ظرف زمان استفاده ميشود هم براي ظرف مکان. آن امر زماني که در آن زمان اتفاق ميافتد ميقات زماني دارد و آن امر مکاني که در آن مکان اتفاق ميافتد ميقات مکاني دارد. براي حج، عنوان ميقات يعني مکاني که در آن مکان، يکي از ارکان حج که احرام هست اتفاق ميافتد.

اگرچه همه جلوههاي حج از ناحيه وحي تأمين شده است. اين را همگان بدانيم که اينطور نيست که حج داستاني باشد که ساخته انديشه انساني حتي همانند ابراهيم خليل يا انبياي الهي يا حتي رسول گرامي اسلام، باشد، بلکه همه آنها براساس دستور الهي که فرمود: ﴿وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبيلاً﴾[2] حرکت ميکنند. خود پيامبر گرامي هم مأمور است همانطوري که بنيانگزار حج و عامل به دستور و فرامين الهي در حج، جناب ابراهيم خليل اين تبعيت را داشت. خداي عالم به ابراهيم دستور داد که از ناحيه حق - سبحانه و تعالي - اعلام کند ﴿وَ أَذانٌ مِنَ اللَّه‏﴾[3]، که در حقيقت اين اعلام الهي است که همگان براساس اين اعلام الهي بايد که حج و قصد بيت الله را داشته باشند، اما اين چگونه اتفاق ميافتد؟ اولين گامش اين است که انسان از ميقات بگذرد.

ميقات مکاني است که در آن مکان، شخص محرم ميشود احرام ميبندد به گونهاي که قبل از آن مکان يا بعد از آن مکان، احرام بستن هرگز جايي ندارد، البته در صوّر خاصي مثل نذر و نظاير آن که در کتب فقهي ما آمده است بحث جدايي است اما به صورت عادي، نميتوان قبل از ميقات محرم شد، کما اينکه بعد از ميقات هم انسان نميتواند محرم شود. بياني از امام صادق(عليه السلام) آمده است که فرمود «مِنْ تَمَامِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ أَنْ تُحْرِمَ مِنَ الْمَوَاقِيتِ الَّتِي وَقَّتَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَ لَا تُجَاوِزَهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مُحْرِمُ»، اينها بسيار ارزشمند است از آن جهت که با بيان الهي و وحياني اينها تعيين ميشود. حجگزاران و عمرهگزاران و حتي کساني که عازم شهر مقدس مکه هستند بايد توجه داشته باشند که مواقيت تعيين شده جايگاه احرام است و فقط بايد در همين مواقيت انسان محرم بشود.

اين مواقيت بعضاً در مواردي بوده است که جايگاه شناخته شده و متعارفي داشته و بعضاً اصلاً جايگاه شناخته شدهاي نبوده است بلکه اين نقطهگذاريها از ناحيه وحي تعيين شده است. فرموده است که «فَإِنَّهُ وَقَّتَ لِأَهْلِ الْعِرَاقِ وَ لَمْ يَكُنْ يَوْمَئِذٍ عِرَاقٌ»، ما ميبينيم که ميقاتي براي اهل عراق تعيين شده که عراقيون براي حج خانه خدا بايد از آن ميقات بگذرند در حالي که هنوز عراقي اتفاق نيفتاد و جايگاهي براي اين مردم و اين کشور وجود نداشت. «بَطْنَ الْعَقِيقِ مِنْ قِبَلِ أَهْلِ الْعِرَاقِ» از اهل عراق، آنهايي که به سمت بيت الهي حرکت ميکنند بايد از ميقات «بطن العقيق» حرکت کنند کما اينکه براي اهل يمن ميقات «يَلَمْلَمَ» به تعبيري که در روايت آمده است، معهود و متعارف و شناخته شده است. «وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ الطَّائِفِ قَرْنَ الْمَنَازِلِ»؛ مکاني است بنام قرن المنازل که آن مکان ميقات کساني است که در حقيقت از طائف، زيارت بيت الله را قصد ميکنند. «وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ الْمَغْرِبِ» آنهايي که از بلاد مغرب به سمت بيت الله در حرکتاند اينها در ميقات جحفه بايد محرم بشوند «وَ هِيَ مَهْيَعَةُ» اسم ديگري که براي ميقات جحفه است، مهيعه است و مراد از مهيعه يعني مسير منفتحي که راه باز و روشني براي روندگان و طي کنندگان طريق وجود دارد[4] «وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ ذَا الْحُلَيْفَةِ وَ مَنْ كَانَ مَنْزِلُهُ خَلْفَ هَذِهِ الْمَوَاقِيتِ مِمَّا يَلِي مَكَّةَ فَوَقْتُهُ مَنْزِلُهُ»[5].

اين حديث شريف را ما به برکت بيان آقا امام صادق(عليه السلام) خوانديم تا روشن بشود که ميقات که يکي از شعائر الهي است بايد عظيم شمرده بشود محترم شمرده بشود و هر کسي از هر ناحيه - از هر شش طرف يا حتي بيشتر بعضيها تا ده طرف ذکر کردهاند - از مواقيتي بايد عبور کند که آن مواقيت محل احرام است. جايگاه اين موقعيتها يک جايگاه وحياني است و اگر «يلملم» يا اگر «قرن المنازل» يا اگر «ذا الحليفه» يا اگر «بطن العقيق» و نظاير آن بيان شده است اينها از جايگاه وحي تعيين شده و اين جايگاهي که براي ميقاتها هست براي آن است که انسانها وقتي بخواهند وارد حرم بشوند حتماً بايد در اين ميقاتها خود را آماده و مهيا کنند و يک سفري الهي در پيش بگيرند. تا قبل از اين مواقيت انسان ميتواند با لباسهاي عادي حرکت کند اعمال عادي را انجام بدهد اما وقتي در اين مواقيت حيثيت احرامي براي او حاصل شد و او محرِم شد و نيت زيارت بيت الله را - حالا يا عمره يا حج يا نظاير آن را -  داشت او از آن به بعد يک انسان عادي نيست يک انساني است که قاصد بيت الله است و امر الهي را بايد مورد توجه قرار بدهد.

اما بايد توجه داشته باشيم که ميقات در حقيقت يک سرآغازي است براي راهيابي به يک مقصد بسيار والا و متعالي بنام کعبه که آن مقصد را خداي عالم تعيين کرده است. از ميقات، انسان با حال احرام ميگذرد وارد حرم ميشود، از حرم با شرايط و احکام و معارفي که در آن وجود دارد گذر ميکند و عبور ميکند وارد شهر مکه ميشود، بعد از گذر از مکه وارد مسجد الحرام ميشود و نهايتاً مقصد عبارت است از بيت الله و کعبه که اين مراحل يکي پس از ديگري داراي درجات قرب است که عاليترين درجه قرب به لحاظ مکاني عبارت است از کعبه که مقصد است البته مقصود چيزديگري است مقصود کعبه نيست بلکه مقصود وصول به ساحت حق - سبحانه و تعالي - و راهيابي به درياي بيکرانه توحيد است.

اما اگر کسي بخواهد اين حقيقت را بيابد و واصل به آن دريا بشود بدون چنين تشريفاتي و گذر از چنين امکاناتي مقدور نيست. ميقات را با احرام و با احترام پشت سر ميگذارد وارد حرم ميشود وقتي وارد حرم شد يک احساس امنيتي می­کند که خداي عالم براي انسان محرم قرار داده است، بعد از آنجا وارد آن بَلدي ميشود که بلد طيب است و خداي عالم قسم ياد کرده است که آن شهر را حفظ ميکند و گرسنگی ساکنانش را برطرف ميکند و امنيت کامل براي آنها فراهم ميکند ﴿الَّذي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْف‏﴾[6].

اما آن کعبهاي که انسان اطراف آن بايد طواف کند آن کعبه سراسر از اعجازها و آيات بينات الهي پُر است. خود همين احجار، خود حجر الاسود خود حطيم و ساير ارکان چهارگانهاي که براي کعبه است همه و همه نشان از شعائر الهي است. اين کعبه را عظيم ميداريم اين در و ديوار بيت الله را با تقبيل و بوسيدن تکريم ميکنيم و اين احترام به شعائر الهي است و اين مايه تقواي قلب است.

اميدواريم که اين ميقات که مکان ورود به حرم الهي و سرآغاز وظيفه و تکليف الهي است براي همه با احترام و با اکرام همراه باشد.

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»

[1]. سوره حج، آيه32.

[2] . سوره آل عمران، آيه97.

[3] . سوره توبه، آيه3.

[4] . العين، ج2، ص170.

[5] . الکافی، ج4، ص318.

[6] . سوره قريش، آيه4.

​​​​​​​