پایگاه اطلاع رسانی اسراء: چهاردهم اسفند ماه روز «احسان و نیکوکاری» نام گرفته است. این فضیلت اخلاقی در مکتب اسلام، مورد تأکید فراوان واقع شده است. حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی در کتاب گرانقدر مفاتیح الحیات در مورد ارزش و اهمیت و نیز آداب و پاداش نیكوكاری، مطالب ارزشمندی را مرقوم داشته اند که به همین مناسبت از نظر می گذرانیم:

ارزش و اهمیت نیكوكاری

حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی با ذکر حدیثی از پیامبر اسلام به ارزش و اهمیت نیکوکاری اشاره دارند و مرقوم داشتند: رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود: خدا به داود پیامبر(علیه السلام) چنین وحی كرد: بنده‌ای از بندگانم در روز قیامت كار نیكی می‌آورد، پس او را در بهشت حاكم می‌سازم. داود پرسید: آن كار نیك چیست؟ خدای متعالی فرمود: اندوهی از موٴمنی می‌زداید، اگر چه با دانه‌ای خرما یا نیمی از آن باشد. داود گفت: شایسته است كسی كه تو را بشناسد امیدش را از تو نَبُرد.[1]

معظم له درباره آداب نیكوكاری نیز اذعان داشتند: قرآن حكیم پاداش احسان و نیكی را نیكی می‌داند. معنای دقیق آن این است كه اگر كسی نسبت به شما نیكی كرد و شما نیز مشابه آن را درباره او روا داشتید كار شما عدل است نه احسان؛ ولی اگر افزون بر كار او، شما دوباره نسبت به او نیكی كنید كار شما می‌شود احسان كه می‌تواند جزای احسان او باشد.

ایشان سپس در آداب احسان، نیکی به همه مردم اعم از نیکوکار و بدکار و همچنین نیکی کردن بدون منت را جزئی از این آداب می دانند و با ذکر احادیثی از ائمه معصومین مرقوم داشتند:

احسان آدابی دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

جزای نیكی با نیكی: رسول خدا خدا(صلوات الله علیه)  فرمود: چون كسی به شما نیكی كرد، آن را با نیكی جبران كنید. اگر نداشتید سپاسگزار او باشید، زیرا سپاسگزاری گونه‌ای از پاداش است.[2]

نیكی به همه: امام رضا (سلام الله علیه)به نقل از پیامبر خدا(صلوات الله علیه) فرمود: به همگان، اعم از شایستگان و نااهلان نیكی كنید؛ اگر كسی را نیافتی كه درخور و شایسته دریافت نیكی باشد تو به نیكی كردن سزاواری.[3]

نیكی در برابر بدی: رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود: آیا شما را از بهترین خُلق دنیا و آخرت آگاه نكنم؟ درگذشتن از كسی كه به شما ظلم كرده است، نیكی و احسان به كسی كه به شما بدی كرده و بخشیدن به كسی كه از شما دریغ داشته است.[4]

تعجیل، تقلیل و ترك منت: امام صادق (سلام الله علیه) فرمود: نیكوكاری كامل نمی‌شود، جز با سه خصلت: شتاب در آن، كم شمردن بسیار آن و منت ننهادن.[5]

مخفی بودن: امام صادق (سلام الله علیه) فرمود: نیكوكاری به صلاح نمی‌گراید، جز با سه چیز: اندك شمردن آن، مخفی كردن آن و شتاب در آن، زیرا آن‌گاه كه تو آن را اندك بشماری، نزد دریابنده بزرگش كرده‌ای و چون آن را بپوشانی آن را به كمال رسانده‌ای و هنگامی كه شتاب كردی، گوارایش كرده‌ای.[6]

معظم له در بخش دیگری از این کتاب ارزشمند، محبوب خدا و جذب دلهای مردم به نیکوکار را از جمله  پاداش نیكوكاری دانسته و به ذکر احادیث اهل بیت در موضوع «پاداش نیکوکاری» پرداختند و آورده اند:

خیر دنیا: امیرموٴمنان(سلام الله علیه) می‌فرمود: خیری در دنیا نیست، مگر برای دو كس: آن كه هر روز بر احسان خود می‌افزاید و كسی كه گناهانش را با توبه جبران می‌كند.[7]

جذب دل‌ها: امیرموٴمنان (سلام الله علیه) فرمود: هر كه احسان و نیكی كند، دل‌ها به سوی وی گرایش یابند.[8]

مصونیت از لغزش: امیرموٴمنان (سلام الله علیه)می‌فرماید: نیكوكاری، آدمی را از سقوطِ خواری‌زا نگاه می‌دارد.[9]

جلوگیری از مرگ بد: رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود: نیكوكاری از مرگ بد پیشگیری می‌كند.[10]

بركت در خانه: امام صادق (سلام الله علیه) به نقل از رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود: بركت به سوی خانه‌ای كه از آن نیكی می‌تراود از فرو رفتن كارد در كوهان شتر (كه نرم و نفوذپذیر است) و شتاب سیلاب از فراز كوه به عمق دره شتابان‌تر است.[11]

افزایش رزق و آبادی شهرها: رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود: نیكوكاری و حسن همجواری بر نعمت ها می‌افزاید و شهرها را آباد می‌سازد.[12]

عمر طولانی: امام صادق (سلام الله علیه)فرمود: نیكی و خوش خُلقی شهرها را آباد می‌كنند و بر عمرها می‌افزایند.[13]

ورود به بهشت: امام صادق (سلام الله علیه) فرمود: خدای سبحان در روز قیامت به فقیران می‌فرماید: بنگرید و چهره‌ها را جست.وجو كنید، پس هر كس به شما نیكی كرده دستش را گرفته و به بهشتش درآورید[14]؛ همچنین فرمود: برداشتن خاشاكی از چهره برادرت ده حسنه و لبخند زدن به رویش یك حسنه دارد و نخستین كسی كه به بهشت درمی‌آید اهل نیكوكاری است.[15]

دوری از آتش جهنم: حضرت موسی (سلام الله علیه) خطاب به خدا عرض كرد: خدایا پاداش كسی كه آزارش را از مردم باز دارد و به آنان نیكی كند چیست؟ خدا فرمود: ای موسی! در روز قیامت آتش به او خطاب می‌كند: هیچ راهی به سوی تو ندارم.[16]

محبوب خدا شدن: رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود: هر كار نیكی صدقه است و آن كه به كار خیری رهنمود می‌دهد همچون فاعل آن است و خدا كمك به بیچاره را دوست می‌دارد.[17]

-------------------------------------------------------------

منبع: کتاب مفاتیح الحیات، اثر معظم له

پاورقی:

[1] . (قرب الاسناد، ص56؛ ر.ك: مستدرك الوسائل، ج12، ص395).

[2] . (تحف العقول، ص49).

[3] . (عیون اخبار الرضا Ａ ج‌2، ص35).

[4] . (الزهد، ص15).

[5] . (تحف العقول، ص323).

[6] . (الكافى، ج4، ص30).

[7] . (روضة الواعظین، ص448).

[8] . (غرر الحكم، ص449).

[9] . (غرر الحكم، ص386).

[10] . (دعائم الاسلام، ج2، ص331).

[11] . (الكافى، ج4، ص29).

[12] . (مستدرك الوسائل، ج8، ص425).

[13] . (الكافى، ج2، ص100).

[14] . (وسائل الشیعة، ج16، ص291).

[15] . (الدعوات، ص108).

[16] . (الأمالی، صدوق، ص208).

[17] . (الكافى، ج4، ص27).