سلسله سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در ماه مبارک رمضان 1444 هـ با عنوان «اسمای الهی، تبلور توحید؛ شرح دعای حضرت ادریس علیه السلام»

أعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين».

ماه مبارک رمضان است و جلوههاي برتر الهي در اين ماه نمايان است. يکي از عمدهترين ارکاني که براي ماه مبارک رمضان در نظر گرفته شده است مسئله دعاست. تمام لحظات، آنات، ثواني، ساعات و دقائق اين ماه در شب و روزش و روز و شبش با دعاي خاصي همراه است و انساني که در ماه رمضان سلوک ميکند، همواره با خواندن اين دعاها و اقامه اين برنامههايي که در قالب دعا مطرح ميشود، نسبت خود را با پروردگار عالم برقرار ميکند. سالک در عين حالي که وظايف خود را انجام ميدهد، اين وظايف را توأم ميکند با ارتباط با خدا که از طريق دعا تأمين ميشود.

در سحرگاهان دعاهاي خاصي است، هنگام افطار دعاهاي خاصي است، در هنگام روز براي برنامههايي که در کنار صلات ديده شده است توصيه الهي اين است که هنگام نماز و يا بعد از نماز دستان را به سوي خداي عالم بلند کنيد و از خدا آنچه را که صلاح و فلاح ماست مسئلت کنيم.

يکي از دعاهايي که بر آن تأکيد شده است و در هنگام سحر مناسب است که خوانده بشود دعاي حضرت ادريس است. اين دعا را مرحوم سيد بن طاووس در کتاب شريف اقبال الاعمال خود آورده است[1] راجع به اين دعا اين نکات آمده است که: خداي عالم اولاً اين دعا را به حضرت ادريس تعليم داد و او با اين دعا سلوک انساني و الهي خود را طي ميکرد و اصلاً سرّ بقاء و ماندگاري و رفعت او به آسمان عبارت است از همين که با اين دعا که چهل اسم از اسماي الهي است همراه بوده و خداي عالم بعد از حضرت ادريس، اين دعا را به حضرت موسي تعليم داده است و بعد از حضرت موسي، اين دعا را و اين اسماي حسنا را به رسول مکرم اسلام تعليم داد و خداي عالم اين ويژگي و اين ارتباط را در جنگ احزاب به صورت برتر و برجسته نمايان ساخت و اکنون اين دعا دعايي است که هنگام سحرگاهان اهل معنا اين دعا را ميخوانند.

اين دعا که چهل اسم از اسماء الهي است در حقيقت رابطه بين انسان و خدا را در عمده امور تمشيت ميکند. مستحضر هستيد که گرچه خداي عالم يک حقيقت واحد و احد است و احديت و وحدانيت حق - سبحانه و تعالي - با ذات او گره خورده به گونهاي که هيچ موجودي در کنار او به عنوان صاحب، ولي، شريک و نظاير آن معنا ندارد و توحيد سرآمد باورها و اعتقادات همه ما اهل توحيد است اما اين خدايي که در جلوه توحيد ذاتاً مستقر است خود را در همه صحنههاي هستي حاضر و ناظر ميداند.

متأسفانه ما فکر ميکنيم که خداي عالم در آن عرش اعلي مستقر است و ارتباطي با جهان خلقت و عالم هستي و خصوصاً انسان ندارد. انسان متأسفانه غافل است که خداي عالم با اسمائش در نظام هستي کار ميکند و هيچ اسمي از اسماي الهي نيست مگر اينکه براي حلّ مسئلهاي اقدام نسبت به انجام کاري دفع مضرّتي جذب منفعتي و نظاير آن است.

بنابراين اين برنامه که به عنوان «تبلور توحيد در اسماء الله» يا «اسماء الله تبلور توحيد» است نشان از اين واقعيت است که گرچه خداي علي اعلي در بلندمرتبه جايگاه حضور دارد «رافع الدرجات» است اما اين به آن معنا نيست که در عرصه هستي و زندگي حضور ندارد. بنابراين خداي عالم در قالب اسمائش ظاهر شده و از باب ظهور وحدت در کثرت هيچ شأني از شؤون انساني نيست مگر اينکه با اسمي از اسماي الهي تأمين خواهد شد. اميدواريم که بتوانيم در سايه اين امر که نشان از اسماي الهي است رابطه خود را با پروردگار عالم تقويت کنيم و خداي عالم را يک حقيقتي پشت پرده غيب ندانيم. البته حقيقت حق - سبحانه و تعالي - به حداکثر رفعت و درجات هست اما حضور او و ظهور او در زندگي و برنامه همه موجودات است، همانطوري که خود خدا در باب رزق و روزي همه موجودات فرمود ناصيه و پيشاني هر موجودي در اختيار من است[2] و من رزق همه موجودات را تأمين ميکنم[3]. اين نشان از آن است که گرچه خداي عالم در عاليترين مرتبه است ولي اسماء الهي تجلي توحيد پروردگاري است و اين اسماء الله در زندگي و در شرايط سرد و گرم حوادث انساني نقشآفرين است. اميدواريم با شناخت و معرفتي که نسبت به اسماء الهي پيدا ميکنيم آن حلقه ارتباطمان را با حقيقت واحد احد، خدايي که در ساحت توحيد مستقر است برقرار کنيم و اين ارتباط را در حقيقت حضور حق - سبحانه و تعالي - در مسير زندگي خويش بدانيم.

در اين دعايي که بنام حضرت ادريس معروف است چهل اسم از اسماي الهي وجود دارد که هر کدام از اين اسماء نقشآفرين هستند در حيات فردي و اجتماعي ما مؤثرند زندگي ما و حيات ما در گرو اين اسماء الله است. به ما گفتهاند اگر علم ميخواهيد خدا را به اسم عليم صدا بزنيد. اگر حيات ميخواهيد خدا را به اسم حي صدا و ندا بدهيد و اگر قدرت ميطلبيد خدا را به اسم قدير بشناسيد.

گرچه خداي عالم صاحب اين اسماء است در دستور قرآني و توصيه و سفارش وحياني به ما فرمودند که ﴿وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏ فَادْعُوهُ بِها﴾[4] خداي عالم داراي اسماء حسنا است و جلوههاي او در نظام هستي منتشر است شما خدا را در پرتو اين اسماء بخوانيد و او را در سايه اين اسمائش بدانيد. اسماء کليه در عين حالي که در سطح بسيار اعلايي هستند اما انسانها ناتواناند و قدرت اين را ندارند که اسماء کليه را بيابند و لذا به هر يک از اين اسماء جزئيه که کار انساني به وسيله آنها پيش ميرود بايد خدا را صدا بزنند و در پرتو اين اسماء زندگي و حيات خودشان را توحيدي کنند.

اميدواريم که در اين ماه، خداي عالم جلوههاي توحيدش را در قالب اين اسماء در دل و جان ما روشن بگرداند و بندگان در سايه ارتباط با اسماء، با خدا و خالق و رب خودشان ارتباط برقرار کنند.

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»

[1]. اقبال الاعمال، ج1، ص37

[2]. سوره هود، آيه 56.

[3]. سوره هود، آيه6.

[4]. سوره اعراف، آيه180.