به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی اسراء: حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی مسئول بعثه آیت الله العظمی جوادی آملی که در ایام حج ابراهیمی در سرزمین منا حضور دارد در یادداشتی با عنوان «مراتب توحيد» ضمن اشاره به اهمیت معرفت توحیدی در اندیشه حکمای نامور جهان اسلام، همگان را به مطالعه این آثار، از جمله اثر گرانسنگ آیت الله العظمی جوادی آملی با عنوان «تبيين براهين اثبات خدا» دعوت نمود.

متن یادداشت حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی را در ادامه از نظر می گذرانیم؛

«مراتب توحيد»

برترين معرفتى كه در جهان هستى امكان دارد معرفت به توحيد بارى تعالى است. توحيد از آن جهت كه پيرامون يكى از برترين بلكه اوليّن ويژگى پروردگار عالم كه همه امتيازات هستى را با خود به همراه دارد، در فضاى معرفتى ذات ربوبى ثبت و ضبط گرديده، از ساده ترين شكل تا پيچيده ترين آن همواره مورد بحث و گفتگو بوده است.

اين معنا از ديدگاه متكلمان مسلمان، از منظر حكيمان و فلاسفه اسلامى و همچنين از بينش عرفاى نامور جهان اسلام،  بر اساس الهام از آموزه هاى وحيانى همواره مدّ نظر بوده و هست. همانگونه كه در منابع وحيانى اماميّه يعنى قرآن شريف و عترت عزيز نيز به وضوح به اين مراتب توحيدى تصريح دارد. به عنوان نمونه در قرآن مجيد در آيات پايانى سوره مباركه فصّلت به مراتب معرفتى توحيد بر اساس بررسى آيات آفاقى، آيات انفسى و نهاية برهان وجودى صراحت مى ورزد؛ «سنريهم آياتنا في الآفاق و في أنفسهم حتى يتبين لهم أنّه الحق أو لم يكف بربك أنه على كل شيء شهيد» (سوره فصلت آيه ٥١)

 بيش از هزار سال قبل حكماى نامورى از جهان اسلام همچون فارابى و بوعلى سينا (رحمهما الله) برخاسته و با برخوردارى از همين منابع وحيانى در يكى از مهمترين آثار فلسفى خويش از جمله «الإشارات و التنبيهات» بر آن تأكيد نموده و ضمن پذيرش و كفايت برهانى هر يك از براهين آفاقى و انفسى، به تبيين و تعليم حكيمانه و متكلمانه برهان وجودى پرداخته و آن را برهان صدّیقين ناميدند، سپس با چند و چندين تقرير اين برهان را با تشديد مبانى و تسديد مبادى براى إثبات مبدأ و توحيد آن معرفى نموده و آن را اسدّ و اخصر براهين توحيدى در كتب آموزشى فلسفى خويش ياد كردند.

در اين وجيزه كوتاه جا براى اطاله نويسى نيست و محقّقان راستين كه به دنبال واقع بوده و از هياهو در گريزند قطعاً پى جو خواهند بود.

براى إثبات مبدأ و توحيد خداوند متعال، متكلمان، حكما و عرفاى نامور اسلامى ضمن جهاد عملى به كمك اجتهاد علمى راه طولانی پيموده و دستاوردهاى بسيار گرانسنگى را به ميراث نهادند كه در آثار محققانه آنان موجود است.

همه براهينى كه قابليّت اثبات از آنان متوقَّع است از برهان نظم، حدوث، امكان ماهوى، امكان وجودى و تا برهان صدّیقين كه تعابير مختلفى از آن شده همانند برهان توحيد واجبى يا برهان توحيد وجودى بهره برده تا توحيدى شايسته ذات اقدس ربوبى ارائه گردد.

به همين مقدار اشاره اكتفاء مى نمايم و براى دلسوزان عرصه وحى و دلواپسان سيناى معارف اهل بيت (عليهم السلام)  پيشنهاد تحقيق، مطالعه و دست كم تورّق كتابى كه حدود دو دهه قبل آيت الله جوادى آملى (مدظله العالی) با عنوان «تبيين براهين اثبات خداى متعال» در همين زمينه به نگارش در آورده اند را مى نمايم.

در اين كتاب ضمن مردود دانستن براهينى كه از فيلسوفان مغرب زمين براى اثبات خداى متعال ذكر شده، به بررسى يكايك براهينى كه در سنّت كلامى فلسفى متكلمان و فلاسفه اسلامى (اعمّ از برهان نظم، حدوث متكلمان، حدوث حكيمان، امكان ماهوى، امكان وجودى و...) مورد استفاده قرار گرفته، پرداخته و به ميزان قوّت و ضعف هر يك از آنان اشاراتى حكيمانه و متكلمانه داشتند.

با قطع نظر از رتبت علمى بحث و نيز فنى و اصطلاحى بودن تعابير علمى،  كه اقتضای دانشهاى علوم عقلى است، اميد كه نگرش استعلائى را خداوند متعال از بنده پاك گرداند.
شايد براى دوستانى كه أنس كمترى با مطالب،  بيانات و آثار حضرت استاد آية الله جوادى آملى (دام ظله) دارند يادآورى نكته اى كه بارها و بارها حضرت استاد آية الله جوادى آملى  (دام ظله) إعلام فرمودند خالى از فايده نباشد. كه مرتبه ذات و مرتبه اوصاف ذاتية حضرت حق تعالى از حريم هر نوع بحث و گفتگو بيرون است و به تعبير ايشان محدودهء ممنوع از هر نوع بحث و گفتگو است،  ( ماعرفناك حق معرفتك و. ما عبدناك حق عبادتك..) و به تعبير أمام راحل و اساطين حكمت و عرفان نه معروف هيچ عارف و نه مقصود هيچ عارفى است تنها آنچه كه جاى بحث و گفتگو است ناظر به مقام فعل و توحيد افعالى حضرت حق سبحانه وتعالى است و آنچه كه عارف از آن سخن گفته و بحث از وحدت است ناظر به مقام سوم كه مقام فعل حضرت ربوبى است كه در حوزه امكان است و بيرون از حوزه واجب الوجود مى باشد،  بحث وحدت در انديشه محققين از عارفان وحدت در مقام فعل است كه آن همان بحث توحيد افعالى است كه بارزترین آن در كلام الهى ظهور و بروز يافته،  (( و ما رميت إذ رميت ولكن الله رمى)) و بسي آيات و روايات ديگر،  البته بايد تأسف را تا بدانجا امتداد داد كه مجال اينگونه از مباحث عميق علمى حكمى و عرفانى بسيار محدود بوده و نگرشهاى ناقص،  ضعيف و انحراف يافته زبان تهمت و افتراى گشوده دارد.

سرزمین منا

دوازدهم ذى الحجة

مرتضى جوادى آملى

 ١٣٩٦/٦/١٢