پایگاه اطلاع رسانی اسراء: براساس آیات و روایات ماه رمضان، ماه خدا و دارای برکات است. توجه به این ماه و بهره ­برداری از ایام و ساعات آن می­ تواند انسان را به سعادت، کمال و قرب الهی نزدیک کند. حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی استاد حوزه و دانشگاه در مورد اهمیت، فلسفه، برکات و آثار ماه رمضان گفتگویی با خبرگزاری حوزه انجام داده است که تقدیم می گردد:

اهمیت ماه رمضان

ماه رمضان یکی از عمده ترین و اصلی­‌ترین برنامه هایی است که خدای متعال برای بندگان و شایستگان از بندگانش مقرر فرموده و یکی از دلایل اهمیت ماه رمضان مجموعه اعمالی می­ باشد که در آن از سوی ذات اقدس اله مقرر شده است.

برای پی بردن به اهمیت ماه رمضان،  لازم است، دوباره این ماه را شناخت و شخصیت، عزت، جایگاه و عظمت آن را در پیشگاه خدای متعال بازخوانی کرد و آن­چه را که خالق هستی در مورد هویت، عظمت و شخصیت این ماه بیان داشته است، قبل از این­که این ماه بر ما وارد شود، بشناسیم.

البته روشن است که ماه رمضان، حقیقت عظیمی است که شناخت آن، جز برای اولیای الهی و کسانی که قرین و صاحب با این ماه هستند که همانا راسخون فی العلم یعنی ائمه (علیهم السلام) می باشند، بر کسی دیگر مقدور  نیست.

اما کسانی که در ذیل وجود اهل بیت (علیهم السلام) زندگی می ­کنند و براساس آیین الهی، خدا را می پرستند، به ­نوبه و ظرفیت وجودی خود، امکان دسترسی به حقیقت این ماه را پیدا می کنند.

برای  فهم، درک و شناخت بهتر ماه رمضان لازم است، این نسبتی را که به این ماه داده شده؛ یعنی «شهرالله»، مورد بحث و بررسی بیشتر قرار دهیم.

خدای عالم همه موجودات را کلمات خود می­ داند؛ ولی همه این­ها، نسبت مستقیمی با حق سبحانه ­وتعالی ندارند. فقط بعضی از آیات برتر و نشانه ­های کامل­تر، به­ عنوان «کلمة ­الله» شناخته می­ شوند؛ مثلاً در باب خلقت انسان­ها، گرچه همه مخلوق الهی­ اند؛ اما آدم(ع) که با اراده خاص و مستقیم الهی آفریده شده، «کلمة­ الله» است یا عسیی و مریم (ع) به­ جهت نوع انتساب‌شان به ذات اقدس الهی که در آیه ۱۷ سوره مریم فرمود : «فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا»؛ پس جدا از آنان پوشش و پرده ای برای خود قرار داد و ما روح خود را به سوی او فرستادیم. پس برای او [به ­صورت] بشری خوش­ اندام و معتدل نمودار شد، «کلمة الله» می­باشند.

پس «کلمة الله»، معنای عام و فراگیری دارد که شامل همه مخلوقات و موجودات عالم است؛ اما آن کلمه ­ای که قابلیت و شأنیت اسناد به ذات اقدس اله را دارد، کلمات خاص هستند.

در باب ماه­ها، مکان­ها و زمان­ها هم همین طور است. همه مساجد به ­نوعی نسبت به حق سبحانه­ وتعالی دارند و «بیت ­الله» می­ باشند؛ اما هرگز هیچ­کدام از بیوت الهی به حرمت، عظمت و جایگاه کعبه که به امر مستقیم حق در وادی غیر ذی زرع که به دست خلیل و ذبیح ­اش ساخته شده است، نیست؛ درآیه ۱۲۵سوره بقره فرمود:

 «إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ و َأَمْناً و َاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی وَ عَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ للطائفین والعاکفین والرکع السجود»

و چون خانه [کعبه‏] را برای مردم محل اجتماع و [جای‏] امنی قرار دادیم‏، [و فرمودیم‏:] «در مقام ابراهیم‏، نمازگاهی برای خود اختیار کنید» و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که‏: «خانه مرا برای طواف ‏کنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه کنید»  که یاء در  نسبت یا شرافت و تشریف است.

به ­لحاظ زمانی هم همین طور است. همه زمان­ها و ماه­ها، الهی می­ باشند. در مورد زمان می­ فرماید: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا»؛ همانا عدد ماه ­های سال، نزد خدا در کتاب (تکوین و تشریع) دوازده ماه است».

اما آن شهر و ماهی که به خدا اسناد دارد و حضرت حق در آن­ ماه تجلی تام اتمی داشته است، «شهرالله» و ماه رمضان می باشد.

 پس همه عظمت، شکوه و عزت این ماه، در سایه آن «یاء» نسبت به الله است که «شهرالله» می ­باشد و مراد از« شهرالله» یعنی این­که خدا با تمام اسماءاش در این ماه تجلی کرده است و تمام خوبی ­ها، خیر، فضل و کمالی که بشر باید از جایگاه الهی آن را درک و دریافت کند، خدای عالم در ظرف ماه رمضان قرار داده است.

برکات ماه رمضان

نعمت قرآن

خدا یکی از برترین و سرآمد نعمت­های خودش را که نعمت قرآن است، در ماه رمضان قرار داده و برترین و برجسته ترین ویژگی این ماه را، نزول قرآن معرفی کرده است؛ در آیه ۱۸۵ سوره بقره فرمود: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ». 

ماه رمضان [همان ماه‏] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است.

شب قدر

 شهر رمضان جهات عدیده ای دارد که یکی از آن جهات، شب قدر است و شب قدر که سوره مختصری در قرآن درباره آن نازل شده است، سراسر خیر، عظمت و جلال است.

 «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ مَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ؛  لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ».

ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم و از شب قدر چه آگاهت کرد؛  شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است. (سوره قدر آیات ۱ تا ۳)

شئونات شب قدر که به­عنوان یکی از شب­های رمضان است، به­ حدی فراوان است که آن شب، به­اندازه هشتاد سال می ­تواند برای انسان خیر، ماندگاری و کوثر به همراه بیاورد.

صوم

از آن جهاتی که در این ماه باعث عظمت و والایی این ماه شد، صوم(روزه) است که ده­ها خیر، کمال و فضل در سایه آن حاصل می­شود. پس باید عظمت «شهرالله» را در این مسئله نگاه کرد که خدای عالم در این ماه به­ معنای واقعی کلمه، تجلی کرده است.

 همان­طوری که به­ تعبیر حضرت علی (ع)، خدای عالم در قرآن در این ماه تجلی کرد، اگر چه صحوف آسمانی، زبور داود، تورات موسی، انجیل عیسی، صحف سایر انبیای الهی، همه جلوه ­های الهی و نقشه هدایت پروردگاری و نسخه درمان شفای انسان در حوزه هدایت است؛ اما هیچ­کدام به عظمت قرآن نمی ­رسد که این کتاب ، به ­عنوان «سیدالکتب» شناخته شده است؛ یعنی تمام آن­چه را که در سایر کتب آمده، در این کتاب آمده مضافاً امور دیگر.

 « وَ أَنْزَلْنَا إِلَیْکَ‌ الْکِتَابَ‌ بِالْحَقِ‌ مُصَدِّقاً لِمَا بَیْنَ‌ یَدَیْهِ‌ مِنَ‌ الْکِتَابِ‌ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْهِ‌»؛

و این کتاب [قرآن‌] را به­حق بر تو نازل کردیم؛ درحالی­که کتب پیشین را تصدیق می‌کند و حافظ و نگاهبان آن­هاست (سوره مائده، آیه ۴۸).

 و هر آن­چه که خیر و صلاح و فضل و کرامت الهی است، در  ماه کریم رمضان به مراتب افزون­تر آمده است و لذا پیامبر(ص) با استقبال و آمادگی عظیمی در یکی از این روزهای ماه شعبان، به استقبال ماه رمضان می ­رود می­فرماید :«أَیُّهَا النَّاسُ! إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ؛ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَاللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ».

«ای مردم! همانا ماه خدا ، همراه با برکت و رحمت و آمرزش ، به شما روی آورده است؛ ماهی که نزد خدا برترینِ ماه­ هاست و روزهایش برترینِ روزها، شب­هایش برترینِ شب­ها و ساعاتش برترینِ ساعات است».

بنابراین باید همه عظمت ماه رمضان را در این مسئله نگاه کرد که خدای عالم با همه اسماءاش در این ماه تجلی کرده و بنای حق­تعالی در این ماه این است، آن­چه را که موجب سقوط و لغزش انسان­ها و بندگان شایسته­اش است، آن­ها را نجات دهد و زمینه خیر و سعادت­شان را  فراهم کند.

و البته با توجه به دعاهایی را که امام سجاد(ع) در آغاز و انجام این ماه هم بیان کردند، نشان­‌دهنده عظمت این ماه است.

ویژگی ماه رمضان

مسئله ای که نباید از آن غفلت کرد، این است که ما نباید این ماه را به­ عنوان موجود جمادی و یا سایر موجودات نگاه کنیم؛ ماه رمضان موجود زنده و انسان کامل است؛ اگر انسان بخواهد به کمال برسد، باید از نردبان و سُلّم این ماه، صعود و رفعت کند.

ماه رمضان، ماه دستگیری و رسیدگی به نیازمندان ، ماه پاکیزگی و نجات­بخشی است. خدا در این­ماه تفضل فرموده و در های بهشت را برای بندگانی که اهل راه هستند، برای همیشه، باز و در جهنم را به سوی آن­ها بسته است. در این­ماه، شیطان را در غل و زنجیر قرار داده تا بندگان بتوانند راه عبودیت و بندگی را با قلب و فطرت پاک خود طی کنند.

از این منظر و با این همه نشان­هایی که خدا در این ماه به‌­عنوان آیات و بینات قرار داده، نمی­ توان این­ماه را با ماه­ های دیگر مقایسه کرد. 

همان­طوری که در مورد کعبه، مطاف، جایگاه حج و... در آیه ۹۷ سوره آل عمران فرمود: «فِیهِ آیَاتٌ بَیِّـنَاتٌ»، در باب ماه رمضان نیزفرموده: « فِیهِ آیَاتٌ بَیِّـنَاتٌ».

یکی از نشانه­ های عظمت و والایی این­ ماه،  نزول قرآن و ادعیه ­ای است که برای قبل، بعد، مقاطع، زمان­های خاص و سحرگاهان آن است که برای تحکیم رابطه انسان با خدا وارد شده است.

درباره عظمت این ماه همین اندازه بس که خدای متعال از این ماه با عظمت یاد کرده و فرموده:« شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی‏ وَ الْفُرْقان ...».

(ماه رمضان [همان ماه‏] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است؛[کتابی‏] که مردم را راهبر و [متضمّن‏] دلایل آشکار هدایت و [میزان‏] تشخیص حق از باطل است)، نشان از این جایگاهی است که برای این ماه است.

فلسفه ماه رمضان

اما سخن این است که این ماهی که با عظمت و جلال و شکوه آمده است، فلسفه ­اش  چیست؟ چرا خدا این موقعیت را برای انسان قرار داده است؟

در این رابطه، آن­چه را که در مکتب اسلام می ­توان به­ روشنی مورد تأمل و بررسی قرار داد، این است که خدای متعال سبکی از زندگی و حیات را برای بشر بیان می­کند که اصلاً با آن وضعی که بشر امروزی دارد، متفاوت است.

بشر امروز دارای زندگی التقاطی است؛ یعنی بشر بخشی از زندگی را از طریق ذهنیت­های خودش با مبانی حس­گرایانه و تجربیاتی که در حوزه مباحث طبیعی و مادی و قسمتی را از طریق عقل خودبنیاد و امثال آن و گوش ه­ای را، به­ عنوان نگرش های عبادی و این­که انسان باید در پیشگاه خالق و ربش، ادب بندگی را انجام دهد، دریافت کرده و در حال فعالیت است.

 اما بنای دین الهی، این نیست که ما زندگی التقاطی داشته باشیم؛یعنی بخشی را خودمان بسازیم و بخشی را از دین بگیریم. وقتی ۱۲ ماه قمری را بررسی می­کنید، می ­بینید که هر یک از این ماه­ها، راه سلوک و بندگی را به انسان می­ آموزند و انسان را در مسیر تعالی و تربیت انسانی قرار می­دهند.

اما امروز فاجعه ه­ای که در زندگی انسان است، این می­باشد که حیات التقاطی نه او را به حققیت دین آشنا کرده و نه او را نسبت به زندگی طبیعی و مادی دنیایی، دل­خوش داشته است و این التقاط همواره، شکننده و آزاردهنده است و زمانی که انسان به سمت طبیعت می­ گراید، اضطراب و نگرانی ماوراء را دارد و زمانی که به ماوراء می ­اندیشد، مسائل دنیایی و طبیعی برای او جذابیت دارد.

آن­چه که از این آیین الهی و مکتب فروغ بخش اسلام در پناه آموزه­های وحیانی اهل­بیت(علیهم السلام) می ­آموزیم، این است که خدای عالم، ورای عالم، نسخه و برنامه­ای برای حیات و زندگی انسان قرار داده است. در سوره انفال آیه ۲۴می­فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ»؛

«ای اهل ایمان، چون خدا و رسول شما را به آن­چه مایه حیات ابدی شماست (یعنی ایمان) دعوت کنند، اجابت کنید».

 در این­جا یک حیات و زندگی دیگری که از آن با عنوان حیات طبیه نام می­برد، خدا برای او ترسیم کرده که یک بخش عمده این حیات طیبه در سایه ماه رمضان شکل می­گیرد.

اول سنه

بعضی ­ها ماه رمضان را به ­عنوان اول سال و سنه یا سرای آغاز می­دانند و یا طبق بعضی روایات، اول عام یا سنه، ماه رمضان است که انسان­ها، ربیع معنوی و حقیقی خودشان را در سایه این ماه آغاز می کنند. کسی که با آهنگ ماه رمضان زندگی خودش را آغاز کند، در طی سال این ذخیره­ای که از ماه رمضان اندوخته است، می­ تواند نجات ­بخشش باشد.

در این رابطه خدای عالم بر اساس آن آموزه­ هایی که از راه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) برای ما، به­برکت ماه رمضان ارزانی داشته است، نوع دیگری از حیات را رقم می زند و آن حیات الهی و طیبه است.

اگر سئوال شود، فلسفه ماه رمضان با این همه جلال و شکوه و این همه اهتمامی که خدای عالم برای این ماه قائل شده است، چیست؟ باید گفت: انسان­ها، پاک­سازی و سالم­سازی شوند تا صعود الی ­الله  در این ماه را تجربه کنند و تقرب به ساحت الهی و انس با خدا را برای خود ذخیره کنند. این همان فلسفه ماه رمضان است.

فلسفه دیگر ماه رمضان، خودسازی، خداگرایی، خدای شدن و تقرب است؛ چراکه بندگانی که بندگی آن­ها در سایه ماه رمضان، با صیام روز و قیام شب همراه باشد، تربیت واخلاقشان هم در سایه همین ماه محقق خواهد شد.

در همین خطبه ­ای که رسول خدا(ص) در جمعه آخر ماه شعبان ایراد فرمود، در مورد عظمت ماه رمضان فرمودند:« أَیُّهَا النَّاسُ !إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ. شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ». در این خطبه توصیه­های فوق­العاده اخلاقی را هم به بشر آموختند و یکی از این توصیه ­ها و شئونی که پیامبر(ص) مورد تأکید قرار دادند،  بحث اطعام و رسیدگی به ضعفای جامعه و افطار دادن است. در  اثنای خطبه گفته شد: ای پیامبر خدا ! همه ما تواناییِ این کار را نداریم!!

  فَقَالَ (صلی‌الله علیه و آله و سلم):« اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ أَیُّهَا النَّاسُ! مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ»؛ خود را از آتش نگه دارید ، هر چند با یک دانه خرما ؛ خود را از آتش نگه دارید ، هر چند با یک جرعه آب.

بیان این مطلب برای این است که روحیه اکرام و سخاوت، اعطاء و تکریم در جامعه و در وجود انسان تقویت شود.

این­جا بحث و سخن اطعام و غذا نیست؛ بلکه هدف پیامبر(ص)تقویت روحیه ایثار ، سخاوت و تکریم نسبت به دیگران است و این مسئله، یکی از بهترین آموزه­هایی است که در این ماه  می­تواند برای ما درس باشد.

یکی دیگر از مسائلی که باعث تکریم است و موجب می­شود، ­به فلسفه این ماه بیشتر  فکر کنیم، توجه به ضعفا، محرومان و ... است. در گذشته در جامعه غلامان، کنیزان و ملک یمین و افرادی بودند که زیردست بودند. پیامبر اسلام(ص) فرمودند:« أَیُّهَا النَّاسُ! مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ»؛ ای مردم! هرکس اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، از صراط آسان بگذرد، آن روز که قدم‌ها بر آن بلغزد. هرکس در این ماه کارهای غلامان و مستخدمان خود را سبک گرداند، خدا در قیامت حساب اورا آسان کند. هرکس در این ماه از آزار رساندن به مردم خودداری کند، حق­تعالی، روز قیامت خشم خود را از او بازدارد. هرکس در این ماه یتیم بی­پدری را گرامی دارد، خدا او را در قیامت عزیز گرداند.)

هدف و فلسفه ماه رمضان، تنها انجام عمل و پهن کردن سفره برای فقراء و افطاری دادن نیست؛ بلکه مهم داشتن روحیه، خصلت و خلق تخفیف و رعایت حال دیگران است. این­ها همان جهاتی است که به­عنوان فلسفه ماه رمضان باید مورد توجه قرار گیرد.

جامعه­ ای که با این ویژگی ­ها بخواهد زندگی ماه رمضان را بگذراند، در ادامه هم همین طور است.

یکی از بهترین خصلت­هایی که در این ماه به ما آموزند و خصلت انسانی است؛ نه فقط خصلت قانونی و فقهی این است که پیامبر اسلام (ص) فرمودند:« مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ.»

ای مردم! هرکس در این ماه از آزار رساندن به مردم خودداری کند، حق­تعالی، روز قیامت خشم خود را از او بازدارد. هرکس در این ماه یتیم بی­پدری را گرامی دارد، خدا او را در قیامت عزیز گرداند.

فرق تربیت دینی با تربیت غربی

امروز بحثی که براساس حقوق بشر غرب و شرق مطرح است، بحث تکلیف، قانون و جریمه است؛ این­ها برای کسانی است که مایه­ های فضیلت و اخلاق انسانی در آن­ها گم شده است.

 اما کسی که تحت تربیت دین قرار می ­گیرد، باید بدانیم که دین قبل از این­که به فقه بپردازد، به اخلاق می­ پردازد؛ دین قبل از این­که به احکام بپردازد، به فضائل و ملکات می ­پردازد. کسی که تحت تربیت ماه رمضان است و شر و غضبش را از دیگران باز می­دارد، این فرد نیازی به ­این­که از راه فقه، تهدید یا جریمه و... شود، نیست.

آن­چه که محصول اندیشه حقوق بشری امروز است، همین قوانین سفت و محکمی است که به جرائم و هجرت دادن از وطن و به قانون مهاجرت­ها می ­انجامد؛ اما آن­چه در منطق دین و تربیت ماه رمضان برای بشر وجود دارد، این است که اگر کسی خُلق وخوی صیانت و حفاظت از شرّ را در خود تجربه کند و در طول این ماه دیگران را از شر خود مصون بدارد، خدا در قیامت غضبش را از او در پرده قرار خواهد داد.

 این نشان از این است که ما رمضان آمده است تا انسان­ها را اخلاقی بسازد؛ نه فقهی و براساس قوانین، جریمه، شلاق و....

 در آموزه دیگر می­فرماید: « وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاه».

(هرکس در این ماه یتیم بی­پدری را گرامی بدارد، خدا او را در قیامت عزیز گرداند).

 اگر کسی در این ماه دیگران را اکرام کند، خدا در آن روز که روز سخت است، اورا مورد اکرام خودش قرار می­دهد و این درس بسیار آموزنده­ای است.

 همان خدایی که در سوره علق آیه 3 فرمود:« اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ»؛ ( بخوان که پروردگارت (از همه) بزرگوارتر است).

 در این روزی که ماه رمضان آغاز می ­شود، درس کرامت آغاز می ­شود، می­فرماید: «وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ»؛ اگر کسی نسبت به دیگری و حتی یتیمی اکرام کند؛ نه اطعام دهد، ( بین اکرام و اطعام فرق فراوان است؛ اکرام یعنی  با بزرگواری، اخلاق، ادب و احترام افراد و اشخاص را مورد توجه و عنایت قرار دهد) خدا هم می­فرماید: «وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ».

اهمیت صله رحم

«وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاهُ».

یکی از عمده­ ترین مسائلی که کمتر مورد توجه است و حتی در جوامع اسلامی مورد فراموشی است، موضوع صله رحم و قطع رحم نکردن است. یکی از بزرگترین درس­های این ماه، توجه به صله رحم است. این ایام که بیماری ویروس کرونا، همه ­جا را درگیر کرده است و آن­چه که می­تواند در چنین سختی مورد توجه بوده و نقش­ آفرین باشد و کمک کند، رابطه پدر و مادر، فرزندان و ارحام است.

آن­ها که در بلاد کفر هستند، از این­گونه فرهنگ دور افتاده و در وحشت، غربت و تنهایی هستند؛ ولی صله رحم در جامعه اسلامی، می­تواند کارآمد و مؤثر باشد و ذاتاً مسئله ارحام آن­قدر مورد اهمیت است که خدا در سوره نساء، آیه ۱می فرماید:« واتقوا اللهَ الذی تساءلون به والأرحام ان اللهَ کان علیکم رقیبا».

 از خدا بترسید و تقوا داشته باشید که در روز قیامت سئوال می­ کنند، در باب خدا چه کردید؟ و با ارحام چگونه رفتار کردید؟

«وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ و...»

البته توصیه های فراوانی است که در همین خطبه شریفه شعبانیه ارائه شده و ما قصد داشته ­ایم، فقط گوشه ­هایی از آن که به بیان فلسفه ماه رمضان، فلسفه بازبینی انسان و خودسالم­ سازی و حوزه اخلاق نفسانیت می­ پردازد، اشاره کنیم. 

اگر کسی نماز نخواند و روزه نگیرد، مورد تهدید الهی است با جهنم، عذاب و...؛ اما وقتی که خدا در سایه ماه رمضان، انسان را تربیت می­ کند،آدمی را از مرحله فقه به اخلاق و از اخلاق به عرفان می­ کشاند. هدف این است که انسان­ها با فضائل اخلاقی و نفسانی رشد کنند و خود را با این فضائل بسازند؛ نه این­که انسان دستورات را انجام دهد. مهم در ماه رمضان روح سازندگی، روح ساختن و روح معماری کردن است؛ نه روح عمل کردن.

تنظیم زندگی برمدار دین و ماه رمضان

نکته دیگری که لازم است به آن توجه کنیم، این است که زندگی خودمان را بر اساس برنامه ­ای که دین و خدا بیان کرده بسازیم و در ماه رمضان، در امور مادی فقط موارد ضروری را انجام دهیم.

 توضیح سخن این­که، در ایام روزه­ داری  نمی­ توانیم مثل روزهای دیگر زندگی کنیم؛  به این صورت که هر روز کارهای عادی روزانه ­مان را داشته باشیم، بعد روزه هم بگیریم، این سبک زندگی شدنی نیست.

آن­طور که آموزه­ های دینی به ما آموزد، این است که در ماه رمضان نسبت به کارها و شئون تخفیف بدهیم و اهتمام عمده را به آموزه­ ها و تعالیم این ماه بدهیم. طبیعی است که اگر کسی شب­ها و سحرگاهان این ماه را بخواهد با برنامه باشد و با مناجات و تهجد به سحر برساند، نمی­تواند به فعالیت روزمره برسد.

 اگر بخواهیم الهی زیست کنیم و سلوک بندگی را تجربه کنیم، لزوما می­ بایست تا جایی که ممکن است، در کارهای روزانه تحفیف دهیم و این برنامه ای است که لازم است، نظام سیاسی، فرهنگی و اجتماعی برای ما برنامه­ ریزی کند؛ ولی بعید است متولیان امر برای این­گونه موارد، طرحی ببندند که به­جایی برسد. نهایتاً این­که فرد روزه بگیرد و نمازی و قرآنی بخواند؛ اما ظاهراً برنامه­ هایی که برای رمضان ریخته شده است، غیر از این چیزی است که ما بخواهیم به­عنوان یک برنامه عادی در ماه رمضان داشته باشیم؛یعنی مثلاً مهمانی و مسافرت­ها را داشته باشیم و در عین حال روزه هم بگیریم.

 خدا در آیه۹ سوره جمعه می­فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَی ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» وقتی وقت نماز جمعه شد، کارها را ترک کنید به کار نماز بپردازید و بعد در آیه 10 فرمود:« و فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِی  الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»؛

 وقتی نماز تمام شد، بروید دنبال خرید و فروش؛ خدا این را به ­عنوان «وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ » ذکر کرده است.  اگر کسی نماز جمعه را و دستور عبادی خودش به­ درستی انجام دهد و بعد دنبال کسب و کار و معاش برود، این فضل الله می­ شود و اگر غیر این باشد، همان کسب و کار عادی می­ شود.

 بعد در آیه 11فرمود:« وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَیْهَا وَتَرَکُوکَ قَائِمًا قُلْ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ وَاللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ».

«وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً» این­ها کسانی بودند که در مدینه بودند و ابتدای مسئله هجرت و ... بوده و لازم بود، مهاجر و انصار به دستورات دین اعتنا داشته باشند؛ «أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَیْهَا وَتَرَکُوکَ قَائِمًا»؛ ولی با ترک رسول خدا(ص)و رفتن به سمت کسب و کار، فکر می­کردند، این برایشان خیر می­ آورد؛ درحالی­که پیامبر(ص) در حال خطبه خواندن بودند و ایستاده بودند، این­ها بلند می­شدند و می­رفتند و مشغول کسب و کار می­ شدند؛ «قُلْ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ وَاللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ»؛ بگو اگر رزق و خیر می­خواهید، خیر در توجه به این است که به دستورات دین توجه کنید و بعد به سمت کسب و کار بروید که اگرغیر از این باشد، بی­اثر است و خیری در آن نیست.

این مسئله داستانی است که می ­تواند، نسبت به ماه رمضان هم این­گونه باشد. اگر قرار باشد همه تفریحی­ های ماه­ های گذشته را در این ماه هم داشته باشیم و روزه­ داری هم بکنیم، نمی ­توانیم از ماه رمضان طرفی ببندیم.
اگر قرار باشد کسب و کار، تجارت و شب­نشینی را داشته باشیم و درعین حال بخواهیم در ماه رمضان آن­چه را که به ما توصیه کردند و ادعیه ­ای که در این ماه وارد شده، داشته باشیم، شخص نمی تواند از این ماه استفاده­ای بکند.

رسالت متولیان فرهنگی

بنابراین اگر ما حکومت، نظام اسلامی، متولیان اجتماعی و فرهنگی داریم و این­ها کسانی هستند که برخوردار از آموزه­های وحیانی می­باشند، باید چاره دیگر برای این ماه بیندیشند و این ظرفیت محدود دینی نمی­تواند چنین جامعه ­ای را به آن جایگاه اصلی وحقیقی ماه رمضان که همانا هدف کادرسازی و سالم­ سازی جامعه و نظام است، برساند.

این هم را باید توجه کنیم، وقتی افراد جامعه را ساخته ­ایم، جمع­مان را ساخته ­ایم، در ادامه، نظام و بعد هم زیرشاخه­ های هر نظام یعنی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... ساخته می­ شود.

فکر نکنیم که از بیرون می­ توانیم نظام­سازی کنیم؛ این شدنی نیست. تا انسان­ها در سایه تعالی، حیات و برکات امثال ماه رمضان ساخته نشوند، وضع همین است که می­ بیینم، چه اتفاقاتی در اطراف و پیرامون می­ گذرد.

این گوشه­ای از فضائل، عظمت، موقعیت و کارکرد و فلسفه ماه رمضان است.

در پایان از خدا توفیق قیام در شب­ها، صیام در روزهای در این ماه و پذیرش جان و نفس ما ضمن اعمال و اخلاق در جان و نفس را به عنایت کند؛ البته فراموش نکنیم که یکی از برجسته ­ترین ایام این ماه، ولایت حضرت علی(ع)است و روز های ۱۹، ۲۱و ۲۳ ماه رمضان متعلق به آن حضرت است.

بهر حال مباحث بسیار ارزشمندی هم­چون قرآن ناطق و قرآن نازلی که از سوی خدا نازل شده و عظمت ­دهنده این ماه، باعث جلال، شکوه و ساختن حقیقت ولایت در جان انسان که سرآمد آن ولایت حضرت علی(ع) می ­باشد، در این ماه قرار دارد.

امید است به ­برکت قرآن و عترت از این منبع عظیم و ماه بزرگ درس بیاموزیم.