سلسله سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در ماه مبارک رمضان 1444 هـ با عنوان «اسمای الهی، تبلور توحید؛ شرح دعای حضرت ادریس علیه السلام»

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين».

آن چيزي که خصوصاً در ماه مبارک رمضان براي بنده جذابيت دارد، حلاوت و شيريني با خود دارد، ارتباطي است که انسان ميتواند در اين ماه با مولايش با خالق و ربّش با رازقش داشته باشد. چقدر اين ارتباط گوارا و هنيأ است، مخصوصاً در قالب دعاهايي که در اين رابطه بيان شده است.

سحرگاهان دعاهاي متعددي را ما تجربه ميکنيم دعاي شريف ابوحمزه ثمالي که امام سجاد(عليه السلام) به جناب ابوحمزه تعليم داده است. دعاي بهاء که «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ بَهَائِكَ بِأَبْهَاهُ وَ كُلُّ بَهَائِكَ بَهِيٌّ»[1]، يکي از دعاهاي بسيار شريفي است که در اين دعا هم اسماي الهي به ميان آمده است و در سايه اين اسماء بلندمرتبه پروردگاري گامي بسيار عميق و وسيع براي بنده است که بتواند خداي خودش را و خالق و رب خودش را بشناسد و با او ارتباط برقرار کند. دعاهاي ديگري هم در سحرگاهان وارد شده است که هر يک از آنها ميتواند جايگاهي داشته باشد «يَا مَفْزَعِي عِنْدَ كُرْبَتِي وَ يَا غَوْثِي عِنْدَ شِدَّتِي إِلَيْكَ فَزِعْتُ وَ بِكَ اسْتَغَثْتُ وَ لُذْتُ لَا أَلُوذُ بِسِوَاكٍ»[2] و ديگر دعاهايي که در اين رابطه است.

يکي از جلوههاي برتر دعاهاي ماه مبارک رمضان، تسبيحي است که در اين تسبيح، ما خدا را اينگونه ميخوانيم و اينگونه صدا ميزنيم که يکي از اين تسبيحها عبارت است از: «سُبْحَانَ مَنْ يَعْلَمُ جَوَارِحَ الْقُلُوبِ سُبْحَانَ مَنْ يُحْصِي عَدَدَ الذُّنُوبِ سُبْحَانَ مَنْ لَا تَخْفَى عَلَيْهِ خَافِيَةٌ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِين‏»[3]، اين هم جلوه ديگري از بندگي است که خداي عالم اينها را توسط انبياي الهي و اولياء به بشر تعليم داده است.

اما دعاي ديگري که موضوع بحث ماست و به عنوان اسماء الله تبلور توحيد در اين جلسات بيان ميشود. خداي عالم همواره خود را در کمال حضور در کمال نزديکي و قرب و دنو به بنده مطرح ميکند. ﴿وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي‏ وَ لْيُؤْمِنُوا بي‏ لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُون‏﴾[4]، خداي عالم همواره خود را قريب و نزديک معرفي ميکند و مراد از اين قرب و نزديکي خداي عالم اين است که از طريق اين اسماء و از طريق اين آيات برتر حق، خدا با بندگانش گفتگو ميکند مشکلات آنها خواستههاي آنها، حوائج آنها مصلحت و مضرّت و منفعت آنها را به آنها گوشزد ميکند و براي اينکه بنده را بتواند در سايه هدايت برخوردار از کمالات الهي کند تمام آنچه را که بنده ميخواهد در اختيار او قرار ميدهد.

در اين دعا اينگونه ميخوانيم: «سُبْحَانَكَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ يَا رَبَّ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ وَارِثَهُ»؛ خداي عالم خود را معبودي معرفي ميکند خدايي ميداند الهي ميداند که جز او احدي نميتواند الوهيت داشته باشد. «يَا اللهُ إِلَهَ الْآلِهَةِ»[5]، حتي آنهايي که آلهه شدند پرستيده ميشوند حتي خود آنها هم به الوهيت حق - سبحانه و تعالي - باور دارند و آنها را از حق - سبحانه و تعالي - نميشود جدا کرد. همه چيز همانطوري که او مبدأ المبادي است غاية الغايات است همه حقائق هستي - در حقيقت - در دامنه اسماي الهي مستغرقاند و خود را به ساحت الهي نزديک ميکنند. اگر خورشيد و ماه است اگر دريا و صحرا است اگر ابر و باد است هر موجودي که در نظام هستي است اين خود را به خداي حق نزديک ميداند و خدا اله آلهه است.

اما معبوديت حق - سبحانه و تعالي - منحصر در اوست و هيچ موجودي شايستگی معبود بودن و پرستيده شدن ندارد مگر پروردگار عالم که «لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ»، اما اولين عنواني که بعد از «سُبْحَانَكَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ» وجود دارد اين عنوان «يَا رَبَّ كُلِّ شَيْ‏ءٍ»[6] است. قابل توجه است که همه اشياء مخلوق پروردگار عالماند يَا ﴿خَالِقَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ﴾، خداي عالم خود را در قرآن به عنوان خالق و آفريدگار همه موجودات ميداند[7]، هيچ موجودي نيست مگر اينکه خلقتش را مديون حق - سبحانه و تعالي - است. اصل هستياش را، اصل وجودش را محتاج به پروردگار عالم است. اما تنها او خالق نيست، بلکه رب هم هست «يَا رَبَّ كُلِّ شَيْ‏ءٍ»، همانطوري که خدا خالق کل شيء است، ربّ کل شيء هم هست.

اين نکته قابل توجه است که هر موجودي در صحاري و براري، در آسمان و زمين، در عرش و فرش هر کجا که هست، هر موجودي هر نوع رابطه تربيتي خود را در ساحت ربوبيت پروردگار عالم دارد. بله، ما خدا را به عنوان رب صدا ميزنيم اما اين اسم، اسم کلي است هر(هيچ) نوع پرورشي و تربيتي امکان ندارد مگر تحت ربوبيت پروردگار عالم، بعضي از اين عناوين را ملاحظه بفرماييد بيبنيد که خداي عالم در چه صحنهاي ربوبيت خودش را و تربيتش را دارد که در سايه تربيت، موجود از نقص به کمال مينهد و از آنچه را که ناتمامي است به تماميت و به کمال ميرسد.

«رَبَّ الْأَعْلَانِ وَ الْأَسْرَارِ»، «رَبَّ الْأَنْهَارِ وَ الْأَشْجَارِ»، «رَبَّ الْبَرَارِي وَ الْبِحَارِ»، «رَبَّ الْبَلَدِ الْحَرَامِ»، «رَبَّ الْبَيْتِ الْحَرَامِ»، «رَبَّ التَّحِيَّةِ وَ السَّلَامِ»، «رَبَّ الْجَنَّةِ وَ النَّار»، «رَبَّ الْحُبُوبِ وَ الثِّمَار»؛ «رَبَّ الْحِلِّ وَ الْحَرَامِ»، «رَبَّ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ»، «رَبَّ الشَّهْرِ الْحَرَام‏»، «رَبَّ الصَّحَارِي وَ الْقِفَارِ»، «رَبَّ الصِّدِّيقِينَ وَ الْأَخْيَار»، «يَا رَبَّ الْقُدْرَةِ فِي الْأَنَامِ»، «رَبَّ اللَّيْلِ وَ النَّهَار»، «رَبَّ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ»، «رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ»، « رَبَّ النَّبِيِّينَ وَ الْأَبْرَار»، «رَبَّ النُّورِ وَ الظَّلَامِ».[8]

اينها بخش کوچکي از ربوبيت حق - سبحانه و تعالي - در کل هستي است. انسان اگر بخواهد رشد بکند، به کمالي برسد و از نقص و ضعف و زبوني برهد و به جريان کمال بپيوندد بايد اسم خدا را در هر موردي صدا بزند. خداي عالم داراي اسماء فراواني است برخي از جلوههاي ربوبيت در اين نمونهها بازگو شده که بايد جلوههاي ديگر را بشناسيم.

اميدواريم که خداي عالم ربوبيت شؤون ما را هم عهدهدار باشد و ما را از نقص و ضعف و زبوني به  کمال و تمام برساند.

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»

[1]. زاد المعاد، ج1، ص90.

[2] . اقبال الاعمال، ج1، ص76.

[3]. اقبال الاعمال، ج1، ص82.

[4]. سوره بقره، آيه186.

[5]. اقبال الاعمال، ج1، ص37.

[6]. اقبال الاعمال، ج1، ص290.

[7]. سوره زمر، آيه62.

[8]. ر.ک: دعای جوشن کبير ؛ زاد المعاد، ج1، ص430.