سلسله سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در ماه مبارک رمضان 1444 هـ با عنوان «اسمای الهی، تبلور توحید؛ شرح دعای حضرت ادریس علیه السلام»

بسم الله الرحمن الرحيم

«سُبْحَانَكَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ يَا رَبَّ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ وَارِثَهُ يَا اللهُ إِلَهَ الْآلِهَةِ الرَّفِيعَ جَلَالُهُ يَا اللَّهُ الْمَحْمُودُ فِي كُلِّ فِعَالِهِ يَا رَحْمَانَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ رَاحِمَهُ يَا حَيُّ حِينَ لَا حَيَّ فِي دَيْمُومَةِ مُلْكِهِ وَ بَقَائِهِ ...»

أعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين»

اسماء الله جلوه توحيد الهي هستند و شناخت اين اسماء و معرفت نسبت به آنها و تعلق نسبت به آنها، انسان را به درگاه الهي نزديک ميکند. ما خدا را سپاس ميگوييم که چنين امکاني را براي ما فراهم آورده است که در سايه اين اسماء تقرب به ساحت الهي پيدا کنيم. ﴿قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَيًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏﴾[1]، خداي عالم دعوت کرده است انسانها را که از اين طريق به خدا نزديک شوند فرمودند: ﴿وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏ فَادْعُوهُ بِها﴾[2]. اين دعا يعني اينکه انسان بخواند و بخواهد که تقرب به ساحت الهي از طريق اين اسماء حسني برايش فراهم بشود.

جلوه ديگري از اين دعاي شريف حضرت ادريس(عليه السلام) اين است که «يَا رَحْمَانَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ رَاحِمَهُ»[3]، اي خدايي که همه اشياء در پرتو رحمانيت تو يافت ميشوند و همه کمالاتشان را و خيرات و سعادت و فلاحشان را در سايه راحميت و رحيميت تو مييابند. واژه رحمان بسيار شريف و عزيز است. از اين جهت عزيز است که نه تنها ناظر به عنايت و فيض هستي است بلکه اين فيض هستي با رحمانيت و با عشق و مِهر و مهرباني آميخته است.

اگر نگاه فيلسوفانه داشته باشيم ميگوييم که خداي عالم اشياء را ايجاد کرده است. در کلمه ايجاد و واژه ايجاد معنايي از رحمت و مِهر و عشق وجود ندارد، اما در کلمه «الرحمن» اين وجود و اين ايجاد توأم با مِهر و محبت و عشق است لذا همه موجودات عالم، سراسر، نه تنها خود را مخلوق خدا ميدانند بلکه خدا را معشوق خود ميدانند و آنها نسبت به حق - سبحانه و تعالي - شائقاند. اين ويژگي رحمانيت يک امر بسيار فوق العادهاي است که نه تنها خداي عالم ايجاد کرده است بلکه اين ايجاد را در پناه عشق و محبت قرار داده است.

جنبه کمالي اشياء نيز از جايگاه رحيميت حق - سبحانه و تعالي - آمده است. نکته قابل توجه اين است که ما بايد اين اسماء کليه را در همه آنچه که در نظام هستي وجود دارد، ظهور و بروزش را ببينيم، اينطور نيست که ما يک اسمي داشته باشيم بنام «الرحمن» و اين اسم در عاليترين مرتبه باشد و ما با اين اسم ارتباطي نداشته باشيم. خداي عالم اين رحمانيت را که عبارت است از ايجاد بعلاوه شوق و محبت و عشق را در همه امور قرار داده است. در برخي از عناويني که در اين دعاي جوشن کبير است اينگونه ميخوانيم: «يَا رَاحِمَ الشَّيْخِ الْكَبِير»، «يَا رَاحِمَ الْعَبَرَات‏»، «رَاحِمَ كُلِّ مَرْحُومٍ»، «رَاحِمَ الْمَسَاكِين‏»[4]، هر کجا که ما رحمتي شفقتي مهرباني­ای ميبينيم که همراه با کسب وجود و کمالات است، از جايگاه – حق سبحانه و تعالي - است.

بنابراين خدا هم رحمان است که اصل هستي موجودات را توأم با عشق و محبت در آنها ايجاد کرده است و لذا همه نه تنها به سمت خدا برميگردند و رجوع ميکنند: ﴿إِلَيْهِ تُقْلَبُونَ﴾[5]، ﴿إِلَيْهِ راجِعُون‏﴾[6] بلکه اين رجوع با عشق و محبت است، همانطوري که در آن ابتدا هم با اين عشق خداي عالم اين را ايجاد کرده بود. خدا رحمان کل شيء است که ميگوييم: «يا رَحْمانَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ رَاحِمَهُ»، يعني هر چيزي که به کمالش، به اوصاف برترش بخواهد برسد، در پناه اسم رحيميت حق اين شأن را دارد. بنابراين اين دو اسم که در «بسم الله الرّحمن الرّحيم» آمده است در حقيقت در عاليترين پرده و جلوه الهي است که بايد با يک دقت خاصي آنها را آدم بشناسد و ارتباط برقرار کند.

بنابراين خداي عالم همه حقائق را آفريده است اولاً، و حقائق را در ساحت عشق و مهر و مهرباني آفريده است ثانياً، و براي رسيدن به کمال و سعادت و هدف نهايي هم باز اسم راحم حق - سبحانه و تعالي - کارساز است و اين را ما بايد به عنوان آن جنبه کمالي بشناسيم.

از اين نقطه نظر انسان اگر با اسم رحمان و اسم رحيم انس بگيرد، اين انس باعث ميشود که حق - سبحانه و تعالي - او را در جهات مختلف زندگي و شؤون گوناگون آن، همراهي ميکند. همانطوري که الآن ملاحظه فرموديد اين صرفاً يک عنوان عام نيست بلکه اين عنوان عام در گستره رحمانيت و در گستره رحيميت آشکار ميشود و خداي عالم در پس پرده اينگونه از اسماء ريز شده از آن اسماء کليه، خود را آشکار ميکند. آن خدايي که در پسِ«الرحمن» ظاهر ميشود اصل هستي ما و جنبههاي وجودي ما را با عشق و محبت آفريده است، او را به عنوان رحمان بشناسيم و کمالات خودمان را هم از اسم راحم حق دريافت کنيم که او چنين ويژگي را براي خود دارا است. از اين نقطه نظر اين فقره که در فقرات دعاي حضرت ادريس(عليه السلام) است چنين امکاني را براي ما فراهم ميآورد.

ما خدايي را ميشناسيم با خدايي انس داريم با خدايي خود را محشور ميدانيم در اين ماه، که هستي به ما عطا کرده است اولاً و اين هستي سراسر با مِهر و دوستي و مودت و محبت همراه است ثانياً. کمالات وجودي ما و راهيابي به سعادت و فلاح دنيا و آخرت هم در پرتو اسم راحم حق ممکن است. اين اسماء را بهتر بشناسيم و با انس و ارتباطي که با اين اسماء ميگيريم خودمان را به ساحت الهي نزديکتر کنيم. هدف و مقصد و مقصود از آفرينش انسان همين است که اين اسماء را بشناسد، به اين اسماء آشنا بشود و بعد متحد بشود و بعد متحقق به اين اسماء بشود، او خود منشأ اين اسماء بشود البته مظهر آنها خواهد بود و خداي عالم چنين شأنيتي را براي انسان و چنين اهليتي را براي انسان فراهم آورده است «يَا رَحْمَانَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ رَاحِمَهُ».

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»

[1]. سوره اسراء، آيه110.

[2]. سوره اعراف، آيه180.

[3]. اقبال الاعمال، ج1، ص80.

[4]. ر.ک: دعای جوشن کبير ؛ زاد المعاد، ج1، ص430.

[5]. سوره عنکبوت، آيه21.

[6].سوره بقره، آيه156.