حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که مراد از این که پیامبر هدف از بعثت را اتمام مکارم اخلاق می‌دانند، چیست؟ گفت: ضمن تهنیت بزرگ‌ترین عید جهان اسلامی که عید مبعث و بنیان همه اعیاد دیگر جهان اسلام است، وقتی پیامبر گرامی به مقام رسالت مبعوث شدند، تمامی برکات از جایگاه این مقام برای جهان اسلام آمد.

دکتر مرتضی جوادی آملی ادامه داد: اگر عید ولایت، فطر، قربان، جمعه و ... را داریم، همه و همه به برکت این عید است و از این رو این عید اصلی‌ترین و اساسی‌ترین عید در جهان اسلام است؛ اینکه چگونه پیامبر، مکارم اخلاقی را به عنوان هدف بعثت معرفی می‌کنند، همان طور که همگان می‌دانند، ادیان برای رساندن انسان به سعادت و به جایگاه انسانی انسان به وجود آمده‌اند و تا انسان به فضایل اخلاقی دست نیافته و از رذایل اخلاقی پاک و منزه نشود، به جایگاه اصلی خود راه نیافته است.

این استاد حوزه و دانشگاه  بیان داشت: اگر انسان‌ها بر مبنای فقه و مبانی اسلامی وظایف خود انجام می‌دهند، در مقام عمل است، اما در فضای روح انسانی آنچه روح را شایسته روح انسانی می‌کند، فضایل اخلاقی است. همان‌طور که در آسمان ستارگانی هستند که می‌درخشند و تابندگی دارند و این درخشش ستارگان است که ظلمات را کنار می‌زند، سپهر نفس انسانی نیز به این فضایل منور است و انسانی که این‌گونه فضایلی مانند حسن خلق، گذشت، مروت، عدالت و شجاعت و ... را نداشته باشد، سپهر نفس انسانی بدون ستاره است و آن انسان که در وجودش اخلاق نقش نبسته باشد، آسمان وجودش تاریک خواهد بود.

دکتر جوادی آملی با بیان این‌که پیامبر گرامی اسلام فضایل اخلاقی را به عنوان جلوه‌های انسانیت معرفی کرد، گفت: اگر انسانی به تجلیات الهی خود را روشن کند و به خصلت‌های والای نفسانی راه پیدا کند و از بدی زشتی و قبایح که انسان را به سمت سبعیت و شیطنت سوق می دهد، نجات نبخشد و عاری نکند، سقوط کرده و منحط شده است، از این‌رو پیامبر هدف خود را جلوگیری از سقوط و انحطاط اخلاقی و دستیابی به فضایل و مکارم معرفی کرده‌اند.

پیامبر اسلام برترین فضایل اخلاقی را آورد

وی ادامه داد: فرمودند که اگر سایر انبیا اخلاق حسن و نیکو را آورده‌اند، ایشان به مکارم اخلاقی مبعوث شده است، یعنی اگر سایر پیامبران اخلاق نیکو را برای جامعه خود آورده‌اند، چون پیامبر اسلام در برترین جایگاه و قله نبوت ایستاده است، خداوند عالم برترین فضایل را به عنوان کرایم اخلاقی در اختیار پیغمبر قرار داد و امت پیامبر(ص) که امت نهایی هستند که همه امت در ذیل پرچم رسول الله قرار خواهند گرفت، به این مکارم متصف خواهند بود و ما خشنود هستیم که این عید را که عید کرایم اخلاقی است به جهان، جهان اسلام و به ویژه جهان تشیع تبریک بگوییم.

ارتباط بین عصمت و رسالت

این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که چه ارتباطی بین عصمت و بعثت وجود دارد؟ گفت:‌ فلسفه بعثت این است که خدا یک راه معصومی را به بشر بنمایاند که در این پرتو راه معصوم، انسان به جایگاه اصلی و اساسی خود هم از بعد معرفت و و هم بعد اراده راه یابد. انسان می‌تواند برای خودش راه‌هایی را تشخیص دهند و مذاهب و مشاربی وضع کنند، اما هیچکدام از این راه‌ها مصون از لغزش و انحراف نیست، زیرا خود انسان ذاتا معصوم نیست و عقایدش افکار و آرائش هم خطاپذیر خواهد بود.

وی ادامه داد:‌ خدای عالم انبیا را مبعوث کرده است تا راه معصومی را پیش روی انسان قرار بدهد و انسان با طی کردن این مسیرمعصوم الهی، خود را به هدف و سعادت برساند. از این رو پیامبران عموما و پیامبران اسلام، از ملکه والای عصمت باید برخوردار باشند، همان طور که پیامبر اسلام از این ملکه در حد اعلا برخوردار بود.

حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی افزود: از آنجا که راه معصوم نمی‌تواند در اختیار انسان غیرمعصوم قرار بگیرد که آن انسان از خطا و خطیه مصون باشد و این کار به راه‌یابی انسان راه معصوم منجر نخواهد شد، خدا انبیا را از ملکه عصمت برخوردار کرده و از هر لغزش و انحرافی مصون و منزه نگه داشته است تا آنها بتوانند این راه معصوم را به نوع معصوم تلقی کنند.

وی با بیان این‌که مفسر بزرگ مرحوم علامه طباطبایی این نکته را می‌فرمایند که عصمت انبیا در سه بعد تلقی، حفظ و ابلاغ بوده است، گفت: پیامبران در این سه بعد از عصمت برخوردار بوده‌اند و عصمت لازمه مقام رسالت انبیای الهی است و خدا این افراد خاص را به عنوان پیامبر معرفی می‌کند و از ابتدا ایشان را به خصلت والای عصمت مسلح می‌کند تا این‌ها لغزشی در اجرای وظیفه نداشته باشند.

وی ادامه داد: مراحل عصمت متفاوت است، در مرحله‌ای که هنوز به مقام نبوت نرسیده‌اند ملکه عصمت در حد اعلا نخواهد بود اما وقتی تلقی وحی شدند، این ملکه در حد نهایت خواهد بود و این محصول اعجاز و کرامت الهی است نه عادت، زیرا خداوند افراد خاصی را به این ماموریت بر می‌گزیند، طبیعی است که برای این‌ها موقعیت خاصی ایجاد کند.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: برای مثال در خصوص حضرت عیسی مسیح با اینکه او با اعجاز و کرامت در دامان مریم(س) قرار گرفت، اما در همان کودکی گفت خدا مرا پیامبر قرار داده است. سایر انبیا هر کدام به نوبه خود از این ملکه برخوردار شده‌اند، همان طور که در خصوص مولایمان قبل از این که به مقام ولایت و امامت برسند، کرامات و اعجازی را خدای عالم همانند اینکه در خانه کعبه متولد می‌شود، برای او قرار می‌دهد، به این مناسبت است که خدا می‌خواهد به جهانیان بفهماند این دسته از افراد انسان‌های ویژه‌ای هستند که سفیران الهی‌اند و چون آینده بشر باید به سمت آنها هدایت بشود، خدا به اينها نشانه‌هایی داده تا بفهماند که ایشان افراد ویژه‌ای هستند.

دکتر مرتضی جوادی آملی در خصوص این‌که برخی از فقدان عنصر اراده در عصمت و ارزش این مسئله می‌پرسند، گفت: خدای عالم بر انسان‌ها طلوع کرده و جان و حقیقت آنها را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد، این آیه در این خصوص می‌گوید «... اللّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ...: خدا بهتر می‌‏داند رسالتش را كجا قرار دهد...» (انعام، ۱۲۴) انسان‌ها به راحتی قابل شناخت نیستند به لحاظ حقیقتی که در نهاد انسانیت وجود دارد، اما خدا به راحتی آنها را می‌شناسد و خصلت‌های درونی و قدرت و توان ظاهری ایشان را می‌‌شناسد و بر اساس اين شناخت، خدا ایشان را انتخاب می‌کند و پس از انتخاب ایشان را به یک ویژگی برتر مجهز می‌کند.

نقش کوشش در عصمت

این استاد دانشگاه افزود: مثلا در خصوص حضرت مریم می‌گوید «...يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ: اى مريم خداوند تو را برگزيده و پاك ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است». (آل‌عمران، ۴۲) یعنی یک طهارت نسبی حضرت مریم داشت و به حق از هر آنچه آلودگی بود، فاصله گرفت و خدا او را در بین همه زنان پاک انتخاب کرد. بعد از این انتخاب، یک کرامت و طهارت دیگری را به حضرت مریم اعطا فرمود و بعد از این نوع دوم طهارت که ویژه است خداوند او را به مقام ولایت راه داد که توانست مادر عیسی باشد.

وی تصریح کرد:‌ در خصوص ائمه نیز اگر خدا این اتمام نورانیت را در شان امامان قرار نمی‌داد و اگر خدا ایشان را به طهارت خاص تطهیر نمی‌کرد، آنها نمی‌توانستند به این جایگاه راه یابند که شان اول شان کوشش است و شان دوم شان کشش است که خدای عالم برای برخی از انسان‌های کوشا عطا می‌کند زیرا آنها دارای ماموریت ویژه هستند که یا رسالت و یا امامت است. از این رو خداوند عالم با توجه به این که این بار رسالت و ولایت بسیار سنگین است ایشان را با بخشیدن عصمت یاری کرده است.