پایگاه اطلاع رسانی اسراء: حجت الإسلام و المسلمین مقدسی مدیر پژوهشکده فقه و اصول پژوهشگاه علوم وحیانی معارج در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی اسراء به ارائه توضیحاتی دربارۀ کتاب ارزشمند تحریر الأصول، تقریر علامه جوادی آملی از محاضرات درس حضرت امام خمینی (ره) پرداخت.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی اسراء؛ حجت الاسلام و المسلمین مقدسی مدیر پژوهشکده فقه و اصول پژوهشگاه علوم وحیانی معارج در این مصاحبه اختصاصی، مطالب مربوط به این موضوع را در چند نکته بیان کرد:

1ـ ویژگی تدریس امام خمینی (ره)

حضرت آيت الله العظمی جوادي آملي در سال 1334 شمسی تقريباً 22 سالش بود که از حوزۀ تهران به حوزۀ قم مشرف شدند و در درس‌هاي خارج فقه و اصول آن زمان حضور يافتند. در درس اصول، اساتيدي که در آن دوره برجسته بودند، حضرت امام خمینی (قدسّ سرّه) در میان آنان شاخص بودند و ايشان امام (رضوان الله تعالي عليه) را انتخاب کرده و در درس ايشان مرتّب حضور مي‌يافت و به تعبیر معظم له، حضرت امام خمینی اصول فقه را همانند درس معقول، محکم مطرح می­کرد و هرگز اجازه نمی­­داد که مسائل آن با اوهام صرف و اعتباریات آمیخته شود؛ ازاین­رو درس ایشان مجمع فضلا بود.

2ـ حضور در درس امام و تقریر آن

حضرت امام خمینی (قدسّ سرّه)  در آن دوره‌اي که حضرت استاد (دام عزّه) در درس ایشان تشرف يافتند، در حال تدریس علم اصول در دوره دوم بودند که به مبحث استصحاب رسيده بود و بحث استصحاب از مباحث اصول عمليه است و در ادامه مبحث شک مطرح می­شود. امام (رضوان الله علیه) با ويژگي‌هاي خود که هم حکیم و عارف بود، هم بنيه‌اي اصولي و فقهي قوي داشت و هم بيان روان و سرآمد داشت و هم مسائل و قواعد اصولي را به روز تدريس مي‌کرد، حضرت آيت الله جوادي آملي تا زمان تبعید مرحوم امام به ترکیه در اين درس حضور يافتند و به تقریر آن پرداختند و در ادامه، مبحث اجتهاد و تقليد را ـ که جنبه فقهي دارد و در انتهاي بحث اصول تدريس مي‌شود ـ نیز تقریر کردند.

با پایان یافتن دور دوم تدریس اصول، مرحوم امام برای بار سوم به تدریس دانش اصول پرداختند. ابتداي بحث اصول، مباحث مبادي فقه و الفاظ را تشکیل می­هد و حضرت آيت الله العظمی جوادي آملي برای تکمیل مباحث اصول، با شرکت در این دوره آن را تکمیل کردند. در این دوره نیز تدريس اصول مرحوم امام را از ابتداي بحث اصول، با دقت نوشتند.

3ـ شیوه نگارش

شيوۀ نوشتن ایشان اين بود که بحث را خوب گوش مي‌کردند، سپس به منزل تشريف مي‌بردند و مطالعه مي‌کردند آنگاه بحث را تقرير مي‌کردند و مي‌نوشتند. يک وقتي از محضر ايشان پرسيديم که شما چه ساعت‌هايي اين بحث را تقرير مي‌فرموديد؟ پاسخ دادند: تقريباً از حدود ساعت پنج بعدازظهر برنامه شروع مي‌شد، مطالعه، تحقیق و تقرير تا حدود ساعت يازده شب به طول مي‌انجاميد.

4ـ دوره هفت ساله

اين تقريري که ايشان از مرحوم امام نوشتند، هفت سال زمان بُرد و در اين دورۀ زماني توانسته­اند کل مباحث اصول را به استثناي يک قسمتي بنويسند؛ یعنی در دوره سوم که مرحوم امام از ابتداي علم اصول شروع کردند، آن را به قسمت مياني مبحث اشتغال رساندند که جريان انقلاب اسلامي در سال 1341 و 1342 پيش آمد و امام خمینی (رضوان الله تعالي عليه) به حکم رژيم منحوس پهلوي به ترکيه، سپس به نجف تبعيد شد، که این دوره ـ سوم تدریس اصول ـ تکمیل نشد و از نيمه بحث اشتغال کامل نیست؛ یعنی این تقریر از تتمه مباحث علم اجمالی تا اوايل استصحاب را ندارد و فاقد است.

5 ـ إبا از چاپ تحریر الأصول

در ميان شاگردان مرحوم امام (قدسّ سرّه) برجستگاني هم بودند که مباحث را می­نوشتند. برخي از آن بزرگواران، چون تقریرات مباحث اصول مرحوم امام را چاپ کرده و به حوزه­ها عرضه کرده بودند، حضرت آيت الله العظمی جوادي آملي اِبا داشت از اينکه ايشان هم تقريرات خود از مبحث اصول مرحوم امام را به چاپ برسانند، تا اينکه تقريباً پنجاه سال از اين تاريخ گذشت.

در سال 1393 شمسي و 1435 قمري بالاخره از سوي نشرآثار حضرت امام خمینی (قدسّ سرّه) برای چاپ آن پيگيري شد و حضرت استاد علامه جوادي آملي اجازه دادند که این تقریرات احيا شود. ازاین­رو ابتدا به آن مرکز واگذار شد و در آن مرکز هم محققاني زحمت کشيدند تا آن را در دو محور تقویم نص و مستندسازی آماده کنند.

6 ـ روند تحقیق و چاپ تحریر الأصول

در ابتدا دست‌نوشته‌های ایشان تايپ شده و سپس تقويم نص شد که محور احياي اثر دو قسمت دارد: يکي، تقويم نص است و دیگری، مستندسازي به منابع قابل استناد؛ مثلاً آيات، روايات و اقوالي که از بزرگان و ديگران نقل مي‌شود باید مستند شود. اين دو بخش در آن مرکز انجام گرفت و قرار شد توسط حضرت استاد (دام عزّه) ديده شود.

البته از ابتدا قرار اين بود که پژوهشکده فقه و اصولِ پژوهشگاه معارج، اين تحقیق را هم به­لحاظ کيفيت کار و هم به ­لحاظ اتقان در محتواي کار نظارت و کنترل کند، اين کار ابتدا به صورت نظارت کلي انجام گرفت و به محضر حضرت استاد حضرت آيت الله العظمي جوادي آملي (دام عزّه) ارائه شد، ايشان هم سطر به سطر همه اين قسمت‌ها را ملاحظه کردند و سپس فرمودند که دقّت بيشتري در اين باب بشود. گرچه يک نظارت اجمالي شده و مستندات قبل از ديدن ايشان ملاحظه شده بود، اما به هر صورت ايشان فرمودند: نياز به يک بازنگري دوباره دارد به­گونه­ای که اگر کسی بخواهد این متن را تدریس کند، هیچ­گونه ابهام و دغدغه­ای نداشته باشد. اين فرموده ايشان در پژوهشکده فقه و اصول عملي شد و در چند محور انجام گرفت.

در اين محورها کار که انجام مي‌گرفت، احساس مي‌شد يک جاهايي نياز به دقت دارد و نياز به مراجعه به دست‌خط اصلي حضرت استاد (دام عزّه) دارد که انجام گرفت. افزون بر آن که تقویم نص، ویرایش و رتبه­بندی متن، همچنین مستندسازی نواقص فراوانی داشت که تکمیل شد، به­گونه‌اي که در همه این موارد به­ویژه در مستندات، کاملاً اتقان حاصل شد. در سه مورد هم متن به علت عدم حضور استاد در آن جلسه­های درس، ناقص بود که به کتاب «مناهج الأصول» مرحوم امام (رضوان الله تعالي عليه) مراجعه شد و اين سه مورد در واقع از آن کتاب تکميل شد که مجموع آنها حدود ده صفحه مي‌شود، تا تمایزی باشد بین متن تقريری که به قلم حضرت آيت الله العظمی جوادي آملي است و متن افزون شده که به قلم و نگارش امام (رضوان الله تعالی علیه) است. البته اين قسمت در پاورقي جاي گرفت.

در نهايت، مرکز نشرآثار امام و پژوهشکده فقه و اصولِ پژوهشگاه معارج اسراء اين کار را مشترکاً توانستند به مرحله چاپ و به عرصه علمي حوزه‌هاي علميه ارائه کنند.

مناسب است از پژوهشگران محترم دو مرکز که در این تحقیق همکاری کردند؛ حجج اسلام آقایان: حسین آزادی، احمد باقریان، سیّدمرتضی سیّد ابراهیمی و محسن ایزدی تشکر کنم.

پایان

گفتنی است آئین رونمایی از کتاب گرانسنگ «تحریر الاصول» (تقریر درس خارج اصول حضرت امام خمینی(ره) توسط مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی)، با سخنرانی حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی و حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی رئیس موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره) ؛ روز پنجشنبه 6 دی ماه ساعت 9 تا 11 صبح در محل سالن همایش های بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء به آدرس قم، 75 متری عمار یاسر، نبش خیابان شهید قدوسی برگزار خواهد شد.