پایگاه اطلاع رسانی اسراء: امامان آیینه تمام زیبایی ها هستند چنانکه جلوه‌های جمال و جلال ربوبی در سیمای امامان درخششی تام و تمام یافته است. آنچه در روایات از صفات و القاب گوناگون برای «امام» بیان شده، هر یك ظهوری از جلوه‌های نورانی امامت است كه ابعادی از سیمای معنوی و ملكوتی‌اش را فرا راه حق جویان و عارفان قرار می‌دهد.

به مناسبت میلاد فرخنده و با سعادت هشتمین ستاره آسمان امامت و ولایت، علی بن موسی  الرضا به بازخوانی پاسخ «عالم آل محمد(ص)» به پرسش مامون درباره تفسیر آیه ای از قرآن مجید به نقل از کتاب ارزشمند «قرآن حکیم از منظر امام رضا(ع)» اثر آیت الله العظمی جوادی آملی می پردازیم.

حضرت علامه جوادی آملی در این اثر گرانسنگ خود مرقوم داشتند: در جلسه‌ای مأمون از حاضران پرسید: معنای آیهٴ: «ثمّ أورثنا الكتاب الّذین اصطفینا من عبادنا»[1] را برای من بازگو كنید. علما در پاسخ او گفتند: منظور خداوند همهٴ امت است. مأمون گفت: ای ابا الحسن شما چه می‌گویید؟ حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمودند: سخن آنان را نمی‌پسندم، بلكه می‌گویم: مراد خدای بزرگ از این آیه عترت طاهره‌اند؛ لا أقول كما قالوا، و لكن أقول: أراد الله تبارك و تعالی بذلك العترة الطّاهرة.

مأمون گفت: چگونه مراد عترت باشد، بدون در نظر گرفتن امّت؟ حضرت رضا(علیه‌السلام) پاسخ دادند: اگر امت مراد باشد، باید همه آنان به بهشت روند. به دلیل فرمودهٴ خداوند؛ برخی از آنان بر خود ستم می‌كنند و برخی دیگر میانه رو و گروه سومی به توفیق الاهی جزو پیشتازان صحنه‌های زیبایی‌ها هستند، این است همان تفضل بزرگ. سپس ایشان را در بهشت قرار داد و فرمود: باغ‌های جاویدانی كه در آن درآیند. پس وراثت تنها برای عترت طاهره است؛ لو أراد الأُمّة لكانت بأجمعها فی الجنّة لقول الله: «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات بإذن الله ذلك هو الفضل الكبیر»[2] ثمّ جعلهم فی الجنّة فقال عزّ وجلّ: «جنّات عدن یدخلونها» فصارت الوراثة للعترة الطّاهرة لا لغیرهم.

سپس حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمودند: ایشان كسانی هستند كه خداوند آنان را در كتابش چنین می‌ستاید: «إنّما یرید الله لیذهب عنكم الرّجس أهل البیت و یطهّركم تطهیراً»[3] و رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم دربارهٴ آنان فرمود: من دو چیز گرانبها میان شما وا می‌گذارم؛ كتاب خدا و اهل بیتم، این دو هرگز از یكدیگر جدا نمی‌گردند تا بر كنار حوض نزد من آیند. پس مراقب باشید كه پس از من چگونه با این دو رفتار خواهیدكرد.

 ای مردم، شما به ایشان علم نیاموزید. زیرا اینان از شما داناترند؛ هم الّذین وصفهم الله فی كتابه، فقال: ﴿إنّما یرید الله...﴾ و هم الّذین قال رسول الله‌صلی الله علیه و آله و سلم: إنّی مخلف فیكم الثقلین كتاب الله و عترتی أهل بیتی، لن یفترقا حتّی یردا علی الحوض، أُنظروا كیف تخلّفونی فیهما، یا أیها النّاس لا تعلّموهم فإنّهم أعلم منكم....

در پایان حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمود: خدای عزیز جبّار در كتاب محكمش عترت را بر مردم برتری داده است؛ إنّ الله العزیز الجبّار فضّل العترة علی سائر النّاس فی محكم كتابه. مأمون گفت: كجای كتاب خدا آمده است؟ حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمودند: در این فرمودهٴ خدای متعالی: «إنّ الله اصطفی ادم و نوحاً و ال إبراهیم و ال عمران علی العالمین٭ ذرّیةً بعضها من بعض... ».[4]

معظم له در ادامه به نقل از امام هشتم(سلام الله علیه)،عترت را وارثان قرآن دانستند و بیان داشتند:

حضرت رضا(علیه‌السلام) برای اثبات این‌كه عترت طاهره (علیهم‌السلام) وارثان قرآن و برگزیدگان الاهی و كسانی هستند كه در تقسیم غنایم كنار خداوند و حضرت رسول‌صلی الله علیه و آله و سلم سهم می‌برند، به آیات متعددی استدلال فرمودند؛ مانند: «أنّما غنمتم من شی‌ء فأنّ لله خمسه و للرّسول و لذی القربی»[5] و نیز در برابر اطاعت مردم از ایشان با خدا و رسول به آیهٴ: «أطیعوا الله و أطیعوا الرّسول و أولی الأمر منكم»[6] و در تساوی ولایت خداوند و رسول‌صلی الله علیه و آله و سلم و عترت طاهره(علیهم‌السلام) به آیهٴ: «إنّما ولیكم الله و رسوله و الّذین امنوا الّذین یقیمون الصّلوة و یؤتون الزّكوة و هم راكعون»[7] استناد كرده است.

صاحب تفسیر تسنیم در پایان این بخش از کتاب خود، به جمع بندی مطالب فوق پرداخته و مطرح فرمودند: با این مقدمه، روشن می‌شود كه اولاً ضرورتاً مردم به ایشان نیازمندند؛ ثانیاً عترت طاهره كه كامل‌ترین مردم‌اند، وارثان كتاب عزیزند؛ ثالثاً ایشان «اهل ذكر» هستند كه بر مردم واجب است از ایشان بپرسند؛ رابعاً ایشان پیشی گیرندگان در نیكی‌ها (السّابقون بالخیرات) هستند و مانند این اوصاف كامل كه خداوند در كتاب خود شمار اندكی از انسان‌ها را با آن‌ها ستوده است.

حضرت رضا(علیه‌السلام) مصادیق آن را در این فرمایش بیان كرده‌اند: ما اهل ذكر هستیم و مردم باید از ما بپرسند؛ نحن أهل الذّكر و نحن المسؤولون. «وشّاء» می‌گوید: به حضرت(علیه‌السلام) گفتم: پس شما سؤال شوندگان هستید و ما سؤال كنندگان؟ حضرت فرمودند: آری. گفتم: پس بر ما واجب است كه از شما بپرسیم؟ حضرت فرمودند: آری، گفتم: آیا بر شما نیز واجب است كه به ما پاسخ دهید؟ حضرت(علیه‌السلام) فرمودند: نه، این بر عهدهٴ ماست. اگر بخواهیم پاسخ می‌دهیم، و گرنه، نه. آیا این سخن خداوند را نشنیده‌ای كه این عطای ماست؛ آن را بی‌شمار ببخش یا نگه‌دار؛ لا، ذاك إلینا، إن شئنا فعلنا و إن لم نشأ لم نفعل، أما تسمع قول الله تبارك و تعالی: ﴿هذا عطاؤنا فامنن أو أمسك بغیر حساب﴾[8].

این فرمودهٴ حضرت «اگر بخواهیم پاسخ می‌دهیم، و گرنه، نه» كاشف از اختیار ایشان است كه در غیر حوزهٴ بیان احكام و تكلیف است. زیرا در این مورد جایی برای اختیار نیست و تعلیم و امر به معروف و نهی از منكر بر ایشان واجب است. چنان‌كه از استشهاد ایشان به این فرمودهٴ خداوند: ﴿هذا عطاؤنا﴾ روشن می‌شود. چون آیه به عطایای استحبابی نظر دارد كه پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم میان منت نهادن و اعطا و میان منّت نگذاردن و امساك مخیر است؛ ولی در اصل حكم و بیان رسالت چنین اختیاری ندارند و ابلاغ رسالت بر ایشان واجب است.

همچنین حضرت رضا(علیه‌السلام) مصادیق سایر اوصاف كمالی را كه قبلاً اشاره شد، بیان فرمودند. احمد بن عمر در مورد این آیه: ﴿ثمّ أورثنا الكتاب الّذین اصطفینا من عبادنا﴾[9] از ایشان پرسید، حضرت در پاسخ فرمودند: فرزندان فاطمهٍّ، و پیشی گیرنده به خیرات و نیكی‌ها امام است و نیز میانه رو كسی است كه امام را می‌شناسد، ظالم به خویشتن كسی است كه او را نمی‌شناسد؛ ولد فاطمة علیهاالسلام، و السّابق بالخیرات الإمام و المقتصد العارف بالإمام و الظالم لنفسه الّذی لا یعرف الإمام.[10]

-----------------------------------------------

منبع: قرآن حکیم از منظر امام رضا(ع)، اثرآیت الله العظمی جوادی آملی

[1] ـ سورهٴ فاطر، آیهٴ 32.

[2] ـ سورهٴ فاطر، آیهٴ 32.

[3] ـ سورهٴ احزاب، آیهٴ 33.

[4] ـ سورهٴ آل عمران، آیات 34 ـ 33؛ مسند الإمام الرّضا(علیه‌السلام)، ج2، كتاب الاحتجاجات، ص114، ح10.

[5] ـ سورهٴ أنفال، آیهٴ 41.

[6] ـ سورهٴ نساء، آیهٴ 59.

[7] ـ سورهٴ مائده، آیهٴ 55.

[8] ـ سورهٴ ص، آیهٴ 39؛ مسند الإمام الرّضا(علیه‌السلام)، ج1، كتاب التفسیر، ص350، ح129.

[9] ـ سورهٴ فاطر، آیهٴ 32.

[10] ـ مسند الإمام الرّضا(علیه‌السلام)، ج1، كتاب التفسیر، ص366، ح164.