پایگاه اطلاع رسانی اسراء: سلسله سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در ماه ذی الحجه، با عنوان «شعائر حج» از شبکه تلویزنی اینترنتی اسراء به آدرس tv.esra.ir  پخش می گردد.

اعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين».

يکي از ارکان عمده اسلام حج است و تراثي به عظمت حج که از زمان ابراهيم خليل الرحمن با آهنگ الهي آغاز شده است و از آغاز تا انجام آن را حق - سبحانه و تعالي - به انبياي ابراهيمي خصوصاً رسول مکرّم اسلام تعليم داده است از مسائل مهم و قابل توجه جهان اسلام و امت اسلامي است. همه آحاد جامعه اسلامي، چه آنها که حجگزار هستند و توفيق اين معنا را از راه استطاعت يافتهاند که به زيارت بيتالله بروند و حج انجام بدهند و يا عمره بگذارند، چه آن کساني که توفيق انجام دادن حج را ندارند اما از نظر قلبي و عقلي و روحي و فکري به حج وابستهاند و به بيت الله دل بستهاند و همواره خود را پيوسته به جريان حج ميدانند، همه و همه در ارتباط با اين رکن اصلي و اساسي اسلام يک نوع تعهد خاصي دارند.

از آنجا که خداي عالم اين رکن اساسي اسلام را در کنار نماز و زکات و صوم و ولايت ذکر کرده و فرموده است: «بُنِيَ‏ الْإِسْلَامُ‏ عَلَى خَمْسَةِ أَشْيَاءَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَايَةِ»[1]  اهميت و جايگاه حج را ميتوان بهتر شناخت.

در باب حج، حق - سبحانه و تعالي - سخن را به تمام رسانده و همه ابعاد حج را ترسيم فرموده است. يک سلسله مسائل در امر حج به احکام و مباحث فقهي برميگردد که حجگزار يا معتمر بايد اين مسائل فقهي و احکام و حدود الهي را در حج رعايت کند. از اول ميقات تا پايان تقصير و همه مراتب ديگر همه و همه بايد براساس نظام فقهي و حدود الهي انجام بشود. اما حج مثل ساير عبادات محدود به يک سلسله احکام فقهي و تکاليف فردي و يا اجتماعي نيست بلکه اين حج - در حقيقت - ميرود تا آن توحيد ناب را براي انسان بسازد و آن تحول شگرف را در وجود انساني ايجاد کند و انسان را از مبدأ آغاز انساني تا حوزه پايان الهي بکشاند و يک موحد خالص ناب بپروراند، لذا در تعابير قرآني که فرمود ﴿فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ﴾[2] در مقام تطبيق و تعيين مصداق به حج تطبيق داده شده است که انسان بايد در اين مسير شتابان و با حرکت سعياي و تلاش و کوشش خودش را به ساحت الهي برساند.

اينکه حج اذان الهي است و خداي عالم اين معنا را اعلام کرده تا همگان و همه کساني که قدرت يافتهاند و استطاعت پيدا کردهاند به حج حضور پيدا بکنند و اين مناسک الهي را با تمام ويژگيها و مختصاتش انجام بدهند، مطلبي است که مورد اتفاق است و از دريچه وحي اين معاني بسيار روشن و واضح آمده است ﴿وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبيلاً وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمينَ﴾[3].

 خداي عالم تکاليفش را و واجباتش را با بيانات مختلفي بيان فرموده است، عبارات گوناگوني را براي واجباتش بکار گرفته است. گاهي اوقات ميفرمايد که ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‏ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً﴾[4] در زماني که خداي عالم ميخواهد نماز اين پنج وقت را بر عباد و مکلفين واجب و تکليف کند با اين بيان ميفرمايد. يا اگر بخواهد مسئله وجوب روزه را بيان بفرمايد می­فرمايد ﴿كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ﴾[5].

اما اين را به عنوان تعهد و عهد الهي و ميثاق ربوبي بخواهد بيان کند فراتر از بيان وجوبي و تکليفي که نمونههاي آن ذکر شد بيان می­کند، می­فرمايد ﴿وَ لِلَّهِ﴾ که اين لام، لام تعهد است لام تکليف است، يعنی انسانهاي مستطيع متعهدند که براي حق - سبحانه و تعالي - اين حج را انجام بدهند، قصد الهي داشته باشند، آهنگ خدا را و بيت الله را داشته باشند و به سمت الهي با نشانه بيت الله حرکت کنند. ﴿وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبيلاً﴾ اين بيان قاطعانه و در عين حال شريف و به عنوان يک عهد الهي شناخته شده است و اين نمونهاي ديگر، و برتري است از نوع تکاليفي است که حق - سبحانه و تعالي - براي بندگان داشته است.

تعبيري که در ذيل اين آيه وجود دارد قابل توجه است فرمود ﴿وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمينَ﴾[6]. ما دو نوع کفر داريم: کفر اعتقادي – معاذالله - و کفر عملي. که کفر اعتقادي به گونهاي و کفر عملي به گونهاي ديگر است. در ذيل آيهاي که وجوب حج را ميرساند خداي عالم مسئله کفر را مطرح ميکند ﴿وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمينَ﴾، اين کفر، حج را ترک کردن و – معاذالله - بياعتناي به حج بودن، کفر عملي است.  

اين آهنگ و قصدي که حق - سبحانه و تعالي - با عنوان ﴿وَ أَذانٌ مِنَ اللَّه‏﴾[7] بيان ميفرمايد و از زمان ابراهيم اين اذان اعلان الهي بوده است اين نشان آن است که در پيشگاه حق مسئله حج بسيار امر عظيم و خطير و مهمی است.

انسانهايي که داراي شرايط مشرف شدن به حضور حق - سبحانه و تعالي - هستند از اين کانال حج بايد بگذرند تا همه زائدات، بديها، شرور، آفات، پلشتيهاي علمي و عملي از انسان سلب بشود و انسان منزه بشود منقح بشود و به ساحت پروردگاري راه پيدا بکند.

بنابراين اين از جهات عمدهاي مورد توجه است و اگر – معاذالله - کسي حج را انجام ندهد و حج را ترک بکند اگرچه آسيبي به حضرت حق - سبحانه و تعالي - نخواهد رسيد و او از همه عالميان غني است اما چنين انسانی در حد کفر عملي – معاذالله - ساقط ميشود و قدرت سخن گفتن با پروردگار عالم و ارتباط با حق را از دست خواهد داد.

آنچه که قابل توجه است اين است که حق - سبحانه و تعالي - در باب حج همه مسائل را به گونهاي بسيار عظيم و داراي حرمت و کرامت ذکر ميکند. بخشهايي از مسائل حرم، مسجد الحرام، بيت الله، مقام ابراهيم و نظاير آن همواره در پيشگاه حق - سبحانه و تعالي - به عنوان آيات بينات شناخته شدهاند و همه اينها مورد حرمت و تکريم الهياند اما در خصوص حج مسئله­ای وجود دارد که آن مسئله بايد با رعايت شرايط و ويژگی­های خاص خودش جلو برود و آن مسئله تکريم شعائر الهي است. حق - سبحانه و تعالي - در کتابش و کلامش مسئله شعائر الهي را تعظيم ميفرمايد و ميفرمايد آن کساني که شعائر الهي را بزرگ داشتهاند مورد عظمتاند و مورد تعظيماند و حق - سبحانه و تعالي - آن تقواي قلبي که از ناحيه تعظيم شعائر الهي براي بنده حاصل شده است را بسيار عظيم ميداند و از سوي ديگر ميفرمايد مبادا شما شعائر الهي را کوچک بشماريد حلال بدانيد آزاد و رها بدانيد و حرمت شعائر الهي را حفظ نکنيد.

در خصوص حج ميفرمايد: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّهِ وَ لاَ الشَّهْرَ الْحَرامَ وَ لاَ الْهَدْيَ وَ لاَ الْقَلائِدَ وَ لاَ آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرامَ﴾[8] اين نشان از آن است که انسانهايي که قصد بيت الله دارند بايد خود را مصفي و آماده دريافت اين حقائق داشته باشند.

موضوعي که براي اين جلسات انتخاب شده است عبارت است از شعائر حج. اگرچه همه جهاتي که براي حج بيان شده است مورد تکريم است مورد احترام و حرمت است و هرگز نبايد مورد حلاليت و آزادي و رهايي باشد ﴿لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّه﴾ اما شعائر برجستهاي که براي حج وجود دارد را در اين جلسات محدود و معين - إنشاءالله - دنبال خواهيم کرد و مباحثي که مربوط به شعائر حج است در اين جلسات بيان ميشود.

اميدواريم که حضرت حق - سبحانه و تعالي - حج حجگزاران و عمرهگزاران را به احسن وجه قبول بفرمايد و ذخيرهاي براي آنها قرار بدهد و خير و برکت را براي جهان بشريت و عالم اسلام و همه امت اسلام تأمين بفرمايد و همگان را در اين امر موفق بگرداند.

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»

[1] . الکافی، ج2، ص18.

[2] . سوره ذاريات، آيه50.

[3] . سوره آل عمران، آيه97.

[4] . سوره اسراء، آيه78.

[5] . سوره بقره، آيه183.

[6] . سوره آل عمران، آيه97.

[7] . سوره توبه، آيه3.

[8] . سوره مائده، آيه2.