پایگاه اطلاع رسانی اسراء: سلسله سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در ماه ذی الحجه، با عنوان «شعائر حج» از شبکه تلویزنی اینترنتی اسراء به آدرس tv.esra.ir  پخش می گردد.

أعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين».

گرچه کل حج يک شعار بزرگ و شعار برتري است که همگان رعايت آن شعار بزرگ را بر خود فرض و لازم ميدانند چه کساني که به شرط استطاعت به توفيق زيارت بيت الله راه يافتهاند چه آنهايي که اين توفيق فعلاً نصيب آنها نشده و إنشاءالله به برکت الهي و توفيق الهي آنها هم مشرف خواهند شد «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام‏»، اين دعاي رسمي است که در شب و روز ماه مبارک رمضان صائمان و قائمان اين کار را انجام ميدهند و اين دعاها را در پيشگاه حق سبحانه و تعالي خاضعانه و خالصانه و با انگيزه مشرف شدن به حج مسئلت ميکنند.

يکي از شعيرهها و جزئيات اين امر بزرگ حج عبارت است از شعار وقوف در عرفات. عرفات همانطور که مستحضريد بيرون از حرم است کسي که بخواهد وارد حرم بشود اول از بيرون از حرم اجازه ورود ميخواهد و تا به بار ديگر به رسيدن به کعبه وصال و درياي خروشان رحمت حق سبحانه و تعالي.

در اين بيابان که به عنوان عرفات محسوب ميشود و شناخته شده است شرايطي را بايد که انسان فراهم آورد. آن کسي که بخواهد وارد حرم بشود وارد مکه بشود وارد مسجدالحرام بشود وارد حريم بيت الهي بشود، اولين گام اين است که يک معرفت درست شناخت توحيدي والا و اينکه عنايت حق و جلوه برتر حق در جانش بدرخشد و او جنبه توحيدي پيدا بکند او ميخواهد کعبهاي را زيارت کند که خداي عالم قبله موحدان عالم قرار داده است جا دارد که با يک معرفت شناخت برتري به اين وادي ورود پيدا کند.

از ظهر روز عرفه تا زمان مغرب زمان وقوف در عرفات است اصلاً در برخي از روايات آمده است که «الْحَجُّ عَرَفَة»، حج آن نقطه اصلي و مرکزيتش در عرفه است که معرفت الهي نصيب ميشود. معرفت غير از علم است آن علمي که با ايمان توأم باشد با عمل همراه باشد با خدمت به آن علم و اجابت دعوت علم همراه باشد به آن معرفت گفته ميشود علمي که فقط صورت حاصله از اشياء لدي النفس باشد اين نميتواند عرفان بياورد معرفت بياورد انگيزه انسان را تشويق کند انديشه را در رأس و انگيزه را تابع انديشه انسان را جلو ببرد.

لذا شکلي که انسان در وادي عرفه پيدا ميکند همان معرفتي است که نصيب او ميشود. البته آن قدر آن وادي عظيم و والا است و مورد توجه رب العالمين است و عنايت حق شامل حال کساني که در عرفه وقوف کردهاند هست که همه گناهان در مظان رحمت الهي قابليت غفران الهي پيدا ميکنند حتي گناهاني که انسان نتوانسته است در ماه عظيم رمضان از پس آن گناهان برآيد و غفران الهي را براي خود به ارمغان آورد بلکه او استدعا دارد که اگر در ماه مبارک رمضان مورد رحمت و مغفرت قرار نگرفت در عرفه ياد و عنايت الهي شامل حال او بشود و درياي رحمت حق که خروشان است در آن روز شامل حال او بگردد.

در بياني از امام صادق(عليه السلام) آمده است که «مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ»؛ آن کسي که نتوانسته است غفران الهي را در ماه مبارک رمضان کسب کند «لَمْ يُغْفَرْ لَهُ إِلى‏ قَابِلٍ إِلَّا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ» تا اينکه اگر بتواند عرفه را درک بکند و مشهد عرفه را شاهد بشود زمينه براي آن غفران و آمرزش حق سبحانه و تعالي فراهم است. در برخي از روايات آمده است که «أَنَّ مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَا يُغْفَرُ إِلَّا بِعَرَفَةَ وَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ»، برخي از گناهان هستند که غفران الهي زماني شامل حال ميشود که انسان عرفه و يا مشعر الحرام را درک بکند.

گرچه عنايت الهي فراوان است و حق سبحانه و تعالي همواره مشرق است و اشراق الهي لحظهاي خاموش و تيرگي ندارد اما قابليتها از جايگاه نفس انساني زمانها مکانها شرايط و اوصاف همه و همه دست به دست هم ميدهند تا قابليت را و زمينه و استعداد را براي پذيرش اين اشراق حق فراهم آوردند و عرفه چنين ويژگيهايي را به همراه دارد.

در ديار عرفه که ديار دعاست اين دعا دعاهاي عادي نيست. بله، همواره آدم بايد در پيشگاه حق خواستهها نيازها حاجتها، چه حاجتهايي که از خود آنهاست چه حاجتهايي که از طرف ديگران آمده و انسان خود را موظف ميداند تا نسبت به ديگران اداي دين بکند و دعاي الهي را نسبت به اين افراد و اجابت الهي را نسبت به اين افراد داشته باشد. اما وظيفه همه ما آن دعاي عمومي است اما دعايي که در عرفه است متفاوت است با آن دعاي که در ساير موارد و جاهاست. اين يک دعاهاي استثنايي است. دعايي که عرفان ميآورد شهود و اشراق حق ميآورد. دعايي که انسان ميتواند تجلي توحيد را و اينکه خداي عالم وحدانيتش را و اسماء حسناي اوصاف الهي را در حقيقت در جان و دلش بنشاند اين سرزمين عرفات است.

گاهي اوقات شايد سواد فهم مسائل را نداشته باشد درک علمي و حوزوي و دانشگاهي و اينگونه از مسائل که براساس فکر و مطالعه و امثال ذلک است حاصل نشود اما درياي عرفات درياي ذکر است درياي توسل است درياي توجه به ساحت پروردگار است زمينهاي است که انسان براي خود هر چه بيشتر فراهم آورد عنايت خود را در خود مييابد ولو هم که ظاهر به کسوت علم و آگاهيهايي ظاهري ملبّس و پوشيده نباشد.

آنجا حال ميخواهند نه مقال. آنجا روح و روان ميخواهند آنجا توجه ميخواهد آنجا نياز ميخواهد ناز را بگذا رو نياز آورد آنجا جايي است که نيازها ميتواند براي انسان سرمايهاي باشد اين حاجت و اين نياز در پيشگاه حق چقدر عزيز است: ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَي اللَّهِ﴾، انسان اگر در صحراي عرفان اين فقر را و اين نياز را در خود بيابد و اظهار کند و پيشگاه حقي که غني محض است از فقر محض خود ياد کند اين در حقيقت ميتواند آن عرفان توحيدي در وادي عرفان را در حقيقت تحصيل کند.

توجه به غير حق در چنين روزي در چنين حالاتي بسيار سخت و دشوار است. کسي که در روز عرفه از ديگران سؤال ميکرد و فقر خودش را در پيش انسانها اظهار ميکرد مورد ناراحتي حضرت امام سجاد(عليه السلام) را فراهم آورد. فرمود: «وَيْحَكَ أَ غَيْرَ اللَّهِ تَسْأَلُ فِي هَذَا الْيَوْمِ»؛ در اين روزي که همگان به رحمت حق چشم دوختهاند و از ماسوا مستغني و بينياز هستند شما داريد به سمت مردم توجه ميکنيد؟ اينها را که در چنين روزي که خداي عالم با دو دست باز به عنوان «رحمة للعالمين» ظهور پيدا کرده است اگ رکسي بخواهد به ديگران توجه کند کمال بيمهري است. خدا در نهايت وفا آمده است و انساني که به غير توجه کند در نهايت جفا زيست ميکند. «هَؤُلَاءِ شِرَارُ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ النَّاسُ مُقْبِلُونَ عَلَى اللَّهِ وَ هُمْ مُقْبِلُونَ عَلَى النَّاسِ».

بنابراين اين روز را بايد روز دعا دانست فرصت دعا دانست و هر چه اين دعاها و خواستهها توحيديتر الهيتر و به قرب حق نزديکتر باشد اين انسان در پيشگاه خدا عزيزتر است ما دل آکنده از محبت الهي را مسئلت کنيم «و اجعل قلبي متيما بحبک» آنکه قلبش را سراسر و لبالب پر از محبت و لطف خدا ميکند در چنين فرصتي ميتواند اين زمينه را در خود فراهم آورد. البته دعا براي همگان در چنين روزي بسيار مورد توجه است «مَنْ دَعَا لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ نُودِيَ مِنَ الْعَرْشِ وَ لَكَ مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفِ مِثْلِهِ»؛ اگر کسي پشت سر برادرش برادر مؤمن يا خواهر مؤمن دعايي کند و خواستهاي که از اوست به پيشگاه خداي عالم مطرح کند، نه تنها آن خواسته مورد اجابت الهي است بلکه به تعبير اين روايت، «وَ لَكَ مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفِ»، صد هزار برابر در مقابل توجه رب العالمين به خود داعي است. آن کسي که موفق شده است در چنين حالي در چنين روز و فرصتي حاجت برادر مؤمن و يا خواهر مؤمنهاش را در پيشگاه خداي عالم در چنين روزي مطرح ميکند از جايگاه ويژهاي برخوردار است.

همگان هم مستحضرند که دعاهاي ويژهاي خصوصاً دعاي عرفه سالار شهيدان براي همه ما ميتواند يک حجتي باشد که اين روز را عظيم بداريم. يکي از فرازهاي مهم دعاي عرفه را پايان اين قسمت و پايان اين شعيره الهي که از شعائر حج است بيان بکنيم: «إِلَهِي تَرَدُّدِي فِي الْآثَارِ يُوجِبُ بُعْدَ الْمَزَارِ فَاجْمَعْنِي عَلَيْكَ بِخِدْمَةٍ تُوصِلُنِي إِلَيْكَ كَيْفَ‏ يُسْتَدَلُّ عَلَيْكَ بِمَا هُوَ فِي وُجُودِهِ مُفْتَقِرٌ إِلَيْكَ»؛ خدايا همگان همه اشياء همه انسانها ماسوي الله همه فقير تو هستند چگونه من در پيشگاه تو به ديگران دست نياز دراز بکنم؟ «أَ يَكُونُ لِغَيْرِكَ مِنَ الظُّهُورِ مَا لَيْسَ لَكَ حَتَّى يَكُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَكَ»؛ من از چه راهي بخواهم تو را بشناسم جز راه خودت. آفتاب آمد دليل آفتاب! آن انساني که از شعاع روزنه در و ديوار بخواهد خورشيد را بيابد او کور است. «عَمِيَت‏ عَيْنٌ لَا تَرَاكَ عَلَيْهَا رَقِيباً»، اين سخن است که «مَتَى غِبْتَ حَتَّى تَحْتَاجَ إِلَى دَلِيلٍ يَدُلُّ عَلَيْكَ وَ مَتَى بَعُدْتَ حَتَّى تَكُونَ الْآثَارُ هِيَ الَّتِي تُوصِلُ إِلَيْكَ»؛ اين جمله معروف سالار شهيدان است که به ياد حسين عزيز که در چنين روزهايي در آن سفر به سمت حق در سفري که نهايت آن سفر شهادت بود او در يک روزي در عرفه اينچنين خدا را خواست و خواند که «عَمِيَتْ عَيْنٌ لَا تَزَالُ [تَرَاكَ‏] عَلَيْهَا رَقِيباً وَ حَسَرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّكَ نَصِيبا»؛ آن انساني که از روي نازنين تو محروم است او خسارت ديده است.

خدايا، همگان را خصوصاً کساني که در ايام حج در وادي عرفه در روز عرفه به تو مشغولاند و از غير فارغاند مورد عنايت و لطف خودت قرار بده و همه را از غفران بيپايان روز عرفه برخوردار بفرما!

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»