معظم له ابراز داشتند: گرچه حوزهها به لطف الهی در فقه در اصول و مانند آن کارآمدند ولی اگر حوزه ها با محوریت قرآن کریم   سامان بپذیرند، هم فقه و اصول تأمین میشود هم اخلاق و حقوق تأمین میشود هم پیشاپیش همه الهیات و وحی و نبوت و معاد سامان میپذیرد. تا حوزه، عقلانی نشود و الهیاتی نشود، آن علوم و فنون دیگر چندان کارآمد نیستند. مهمترین اصل برای اینکه حوزه، الهیاتی بشود و در پرتو الهی شدن، فقیه و اصولی بپروراند و انقلابی باشد همان قرآن کریم است، چون در قرآن همه این حقایق هست و خطوط کلی بیان شده و تفریعش و استخراج فروعش به عهده حوزهها و دانشگاههاست.

متن کامل پیام معظم له بدین شرح است:
 

أعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی جمیع الأنبیاء و المرسلین و الأئمة الهداة المهدیین و فاطمة الزهراء سیدة نساء العالمین بهم نتولی و من أعدائهم نتبرء الی الله.

حضور شما اندیشوران، محققان، اساتید، مدرسان عالیمقام و طلاب گرانقدر را ارج مینهیم و از ذات اقدس الهی مسئلت میکنیم به همه ما توفیق فراگیری علم صائب و عمل صالح مرحمت کند. آنچه در این چند جمله کوتاه مطرح میشود ضرورت تمدنسازی برای کشور انقلابی و نظام اسلامی از یک سو و توجه به برنامههای علمای بزرگوار و مراجع گرانقدر که در پیشبرد اهداف اسلامی سهم وافری داشته و دارند از نظر دیگر می باشد.

گرچه حوزهها به لطف الهی در فقه در اصول و مانند آن کارآمدند ولی اگر حوزه ها با محوریت قرآن کریم   سامان بپذیرند، هم فقه و اصول تأمین میشود هم اخلاق و حقوق تأمین میشود هم پیشاپیش همه الهیات و وحی و نبوت و معاد سامان میپذیرد. تا حوزه، عقلانی نشود و الهیاتی نشود، آن علوم و فنون دیگر چندان کارآمد نیستند. مهمترین اصل برای اینکه حوزه، الهیاتی بشود و در پرتو الهی شدن، فقیه و اصولی بپروراند و انقلابی باشد همان قرآن کریم است، چون در قرآن همه این حقایق هست و خطوط کلی بیان شده و تفریعش و استخراج فروعش به عهده حوزهها و دانشگاههاست.

اینکه ائمه(علیهم السلام) فرمودند: «عَلَیْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ وَ عَلَیْکُمُ التَّفْرِیع»[1]‏ یعنی خدای سبحان این مطلب را گفته است و ما در کنار سفره خدا فرا گرفتیم و به شما هم ابلاغ میکنیم. قرآن کریم ندای رسمیاش این است که «علیّ القاء الاصول و علیکم التفریع» چه اینکه سنت اهل بیت(علیهم السلام) هم این است که «عَلَیْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ وَ عَلَیْکُمُ التَّفْرِیع». اگر جهانبینی، الهی شد و جهاندانی و جهانداری و فروعات وابسته به این شئون محقق شد، هم جامعه متمدن میشود و هم منشأ تمدن جامعه، حوزهها و دانشگاههای متمدن و انقلابی خواهند بود.

مطلب مهمی که قرآن کریم با راهنمایی مفسران بزرگوار مانند علامه طباطبایی و مانند ایشان به ما ارائه کردهاند این است که دو راه به نحو مانعة الخلو برای فراگیری تمدن اسلامی وجود دارد: یکی راه بیرون است و یکی راه درون. راه بیرون راه درس و بحث است فراگیری از استاد است یعنی داشتن یک میزان خوب اولاً و یک وزن خوب ثانیاً و سنجیدن آن موزونها با این وزن در آن ترازو ثالثاً. هر تاجری هر طبیبی هر مهندسی این چنین است که یک میزان و ترازو دارد، یک واحد سنجش دارد و یک موزون. از نظر مسائل عقلی هم میزانی هست به نام شکل اول منطق که این امر فطری است و بینالمللی است و مخصوص هیچ زبان و زمانی نیست، هر انسانی منطقی فکر میکند. آن دقایق فن منطق به عهده متخصصین است لکن اصل شکل اول و نتیجهگیری آن، فطریِ همه بشر است. یک واحد سنجش است به نام اصل تناقض که ائمه(علیهم السلام) به این اصل تناقض که جمع نقیضین محال است، رفع نقیضین محال است، شیء از وجود و عدم بیرون نیست اشاره کردند که با این واحد سنجش، هر مطلبی قابل ارزیابی است. انسان این علوم را باید از راه منطق فرا بگیرد. عقلانیت باید احیا بشود؛ مرحوم کلینی مقدمه ای بر کافی دارد که آخرین سطرش این است: «إِذْ کَانَ الْعَقْلُ هُوَ الْقُطْبَ الَّذِی عَلَیْهِ الْمَدَارُ وَ بِهِ یُحْتَجُّ وَ لَهُ الثَّوَابُ وَ عَلیْهِ الْعِقَابُ»؛[2]یعنی قطب فرهنگی حوزه و دانشگاه، عقل است. مرحوم کلینی بعد از آنکه سالیان متمادی در قرآن کریم و بیانات عترت طاهرین فحص کرده است، به این نتیجه رسید که عقل یعنی استدلال عقلی، قطب فرهنگی است.

قرآن کریم عقل را خوب توضیح داد و طبق بیان نورانی امیر المؤمنین(سلام الله علیه) همه انبیا آمدند که عقل را  شکوفا کنند که «وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ»[3] اما عمده آن است که اگر قرآن محور باشد این مطلب را به همه ما میآموزاند که قرآن، معلم کتاب و حکمت است (این دو کار) و معلم چیزی است که برای بشر مقدور نیست بفهمد (این سه کار). به خود پیامبر(علیه و علی آله آلاف التحیة و الثناء) فرمود ما چیزی به تو یاد دادهایم و یاد میدهیم که مقدور تو نیست که هیچ جای دیگر یاد بگیری؛ هم ﴿وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ﴾[4] این یک و دو؛ هم ﴿وَ یُعَلِّمُکُمْ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ﴾[5] این سه و هم  ﴿وَ عَلَّمَکَ مَا لَمْ تَکُن تَعْلَمُ﴾[6]  این چهار. این «کان»ی منفی سهم مؤثری دارد؛ یعنی بشر آن نیست که بدون وحی، این مطالب را بفهمد.

 انسان برای فهمیدن بود و نبود یعنی حکمت نظری و برای فهمیدن باید و نباید یعنی حکمت عملی، دو راه دارد _اینکه در عالم چه هست و چه نیست بر عهده حکمت نظری و اینکه چه باید کرد و چه نباید کرد بر عهده حکمت عملی است_ یک راه منطقی است که شکل اول، میزان و ترازوست و اصل تناقض، وزن است و همه مطالب موزون اند و راه دیگر را قرآن ارائه می نماید و آن این است که فرمود: ﴿اتَّقُوا اللّهَ وَ یُعَلِّمُکُمْ اللّهُ﴾؛[7] این یک آیه؛ ﴿إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً﴾،[8] این دو آیه. در آیه اول کلمه «واو» آمده و شرط و جزائی در کار نیست ولی شبیه شرط و جزاست فرمود: ﴿اتَّقُوا اللّهَ وَ یُعَلِّمُکُمْ اللّهُ﴾؛ پیوندی هست بین پاک بودن و خوب فهمیدن؛ یعنی روح اگر طیب و طاهر بود مطالب عمیق را اولاً و خالص را ثانیاً خوب درک میکند اما آیه دوم به صورت شرط  و جزاست که فرمود: ﴿إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً﴾؛ اگر وارسته بودید خیلی از مطالبی که مربوط به فهمیدن بود و نبود یعنی اینکه چه در عالم هست و چه در عالم نیست و فهمیدن باید و نباید یعنی اینکه چه باید کرد و چه نباید کرد می باشند را یاد میگیرید. ﴿إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً﴾ بین بود و نبود؛ ﴿یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً﴾ بین باید و نباید! این راهی است که فقط قرآن فراسوی انسان گذاشته است؛ دیگران بین این مطلب و واقع رابطهای نمیبینند که اگر کسی وارسته و پرهیزکار بود و نه بیراهه رفت و نه راه کسی را بست، مطالب علمی را بهتر از دیگران میفهمد و اگر طیب و طاهر بود بسیاری از مسائل برای او کشف میشود. این کار وظیفه اصلی حوزه است؛ گرچه حوزه موظف است هجرت کند ﴿لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ‏﴾[9] بعد هم مردم را انذار و تبلیغ کند ﴿إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِم‏﴾؛[10] اما هم در فهمیدن هم در فهماندن هم در تبلیغ و انذار و هم در بهرهوری از جامعه متمدن انقلابی، تقوای روحانیت سهم بسزایی دارد.

این دو کار را قرآن کریم خوب تبیین کرد فرمود ما قلبی داریم که عهدهدار فهم حکمت نظری و حکمت عملی است و قلبی داریم که عهدهدار عمل کردن است. عقل عملی کارش این نیست که حکمت عملی را بفهمد زیرا هر چه مربوط به دانش است مربوط به عقل نظری است یعنی عقل نظری هم حکمت بود و نبود را میفهمد هم حکمت باید و نباید را میفهمد؛ اما عقل عملی که «مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَن وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجِنان»[11] فقط نیروی عملی است. کاری را که عقل عملی انجام میدهد مسائل عملی است نه علمی؛ یعنی بین جزم و عزم فرق فراوانی است؛ جزم به عهده عقل نظری است خواه آن مطلب مربوط به بود و نبود باشد یا باید و نباید و عزم مربوط به عقل عملی است. عزم، نیت، اراده، محبت و امثال اینها کار عقل عملی است و جزم، تصور، تصدیق و مانند اینها کار عقل نظری است.

قرآن کریم همین مطلب را دقیقتر با اضافات فراوانی به صورت قلب نظری و قلب عملی تبیین کرده است. قلب نظری کارش فهمیدن بود و نبود، باید و نباید، تصور و تصدیق و امثال ذلک است که قرآن درباره قلبی که وظیفه اش را انجام ندهد فرمود: ﴿لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها﴾؛[12] و درباره قلبی که وظیفهاش را انجام بدهد فرمود قلبی فقیهانه دارد.  

درباره بخشی که مربوط به قلب عملی است نیز می فرماید: ﴿لِیَطمَئنّ قَلبی﴾[13]؛ طمأنینه، امر عملی است امر علمی نیست؛ آرامش، سکینت، وقار و امثال اینها، کار عملی است که به عهده قلب عملی است. قرآن کریم درباره تطهیر قلب طهارت قلب پاک بودن قلب، چه قلب نظر چه قلب عمل، حرفهای فراوانی دارد.

 اگر قرآن،  محور حوزه علمیه باشد چه اینکه اصرار مرحوم علامه طباطبایی این بود و اصرار قرآن و سنت هم این است که اصل، قرآن است و به همراهی قرآن ناطق و صامت این مطالب و معارف از قرآن فهمیده می شود، آنگاه هم مسائل نقلی و هم الهیات قلبی تامین میشود. قرآن علمی را به انسان یاد میدهد که در کنارش عمل باشد؛ علمی که عمل را به همراه نداشته باشد قرآن از آن پرهیز میدهد، لذا فرمود: ﴿إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً﴾.

امیدواریم نظام ما رهبر ما مراجع ما حوزهها و دانشگاههای ما همه در سایه قرآن و عترت کامیاب باشند تا این نظام اسلامی را به دست صاحب اصلیاش وجود مبارک ولیّ عصر تقدیم کنیم!

«غفر الله لنا و لکم و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»

[1]. وسائل الشیعه، ج27، ص62.

[2]. الکافی، ج1، ص9.

[3]. نهج البلاغه, خطبه1.

[4]. سوره بقره، آیه129؛ سوره آل عمران، آیه 164؛ سوره جمعه، آیه 2.

[5]. سوره بقره، آیه151.

[6]. سوره نساء، آیه 113.

[7]. سوره بقره, آیه282.

[8] . سوره انفال، آیه29.

[9]. سوره توبه، آیه122.

[10]. سوره توبه، آیه122.

[11]. الکافی، ج1، ص11.

[12]. سوره اعراف،آیه179.

[13]. سوره بقره، آیه260.