پایگاه اطلاع رسانی اسراء: حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی در گفت وگو با شفقنا، با اشاره به قدمت هزارساله حوزه های علمیه اظهار داشت: این دستگاه علمی در گذشته، ساده تر بود اما هرچه زمان به پیش می رود، پیچیده تر، عمیق تر و وسیع تر می شود و در روزگار ما با توجه به گستره مباحث اجتماعی نیاز دارد، عمیقتر و پردامنه تر باشد زیرا آنچه که بناست احکام الهی را از ادله شرعیه استنباط کند، «اجتهاد» است و مجتهد کسی است که با جُهد و تلاش خود، بتواند احکام الهی را در زمینه های مختلف دینی از کتاب و سنت استنباط کند.

برخی ژرف نگری را بدعت می دانند

وی  ادامه داد: در گذشته ( صدر اسلام) که جریان فقاهت مطرح بود، تفقه مخصوص به یک بعد از اسلام نبود بلکه مراد این بود که انسان با ژرف نگری بتواند حقایق دینی را بیابد اما متاسفانه امروزه افرادی هستند که با سطحی نگری به دنبال فرار از این حقیقت هستند و ژرف نگری را بدعت می دانند و فقط به ظواهر مسائل اکتفا می کنند.

استاد حوزه علمیه قم گفت: شرایط نظام اجتماعی بشری و روی آوردن انسان به عقل خودبنیاد از یکسو و وجود جامعه اسلامی و شیعی از سوی دیگر، می طلبد که «اجتهاد» به معنای استنباط احکام دینی عمیق تر و قوی تر باشد.

هیچ تردیدی در حقانیت احکام صادرشده از ناحیه معصومین (علیهم السلام) نیست

وی در مورد میزان پاسخگویی درس های خارج فقه به مسائل مستحدثه گفت: برای پاسخگویی به مسائل مستحدثه نیازمند اجتهاد پویا و همه جانبه هستیم؛ برای پاسخگویی مسائل روز و مستحدثه و در زمینه «موضوع شناسی» باید کارعمیقی صورت بگیرد؛ چه بسا عده ای معتقدند یکی از شئون فقیه این است که احکام را صادر کند اما در بسیاری موارد مانند ارز دیجیتال یا در زمینه های پزشکی، حقوقی، خانوادگی و امثال ذلک، موضوعات برای فقیه روشن نیست. درحالیکه در فضای سنتی گذشته، موضوعات بسیار کم بود و طبعا در دوران حیات ائمه (ع) قلمرو طرح مسائل به دلیل محدودیت هایی که ائمه معصومین (ع) داشتند، محدود بود و از سوی دیگر تنوع و کثرت موضوعات به اندازه امروز نبود.

حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی تصریح کرد: «موضوع شناسی» فقه یک بحث دامنه داری است که یکی از ضعف ها و نقص های عمده دروس خارج فقه ماست که برخی فقها گمان می کنند موضوعات جدید تفاوت چندانی با گذشته ندارد درحالیکه گاهی اوقات، این موضوعات، هویت مسئله را تغییر می دهد و چه بسا اگر فقیه به هویت آن پی ببرد، حکم مقابل آنچه را که صادر کرده است، بدهد.

وی تاکید کرد: «خارج فقه» یک متن استوار است مانند متن «محقق» در شرایع یا متن مرحوم «سید طباطبایی» در عروه؛ اینها متونی هستند که فقها حول آنها، نظرات و آراء عمیق کارشناسان و فقها را کنار هم می گذارند و از مجموع آنها یک نظر صحیح را که به اندیشه آن فقیه نزدیک و مناسب است، ارائه می کنند. در فقه به دلیل پیشینه هزارساله خود، تمام آراء و نظرات عمدتا بیان شده است و آنچه مطرح می شود نظرات گذشته با تغییرات جزئی است لذا در کتب فقهی، نظرات جدید بسیار بسیار کم داریم. این البته به معنای به روز نبودن این علم نیست بلکه «فقه»، علم کهنی است که هرروز بیش از هزار نفر و هزارساعت کار می شود و لذا مطالب بسیار جدید در آن کم دیده می شود.

مدیر بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء در عین حال بیان داشت: کهن بودن علم فقه به این معنا نیست که امروز با همان وضعیت سابق می تواند، جریانات اجتماعی، موضوعات و مناسبات در عرصه بین الملل را رقم بزند.

وی تصریح کرد: هیچ تردیدی در حقانیت احکام صادرشده از ناحیه معصومین (علیهم السلام) نیست اما سخن این است که مناسبات محدود، یک حکم محدود ایجاد می کند و مناسبات وسیع، موضوعات دیگری را ایجاد می کند که چه بسا در حکم هم تغییر ایجاد کند. به عنوان مثال، مناسبات عشیره ای و قبیله ای، حکم قبیله ای می آورد اما وقتی مناسبات تغییر کرد و جامعه از جامعه عشیره ای به جامعه شهروندی رسید و معادلات در سطح یک حکومت مطرح شد، این مناسبات فضا را تغییر خواهد داد. احکام قضایی، جزایی و تجاری که در گذشته بوده، نوعا فردی بوده است اما وقتی سئوالات دامنه دار شده و در عرصه اجتماع، سیاست، فرهنگ، اقتصاد بین الملل و تجارت بین الملل و امثالهم مطرح گردید، موضوعات تفاوت پیدا می کند و چه بسا همین تفاوت در موضوع سبب تغییر هویت موضوع شده و طبعا حکم دیگری را می طلبد.

حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی با بیان اینکه امروز بین فقه و قانون چالش وجود دارد، گفت: امروزه چه بسا، برخی حوزویان سخن از جایگزین کردن قانون و حقوق به جای فقه به میان می آورند که سخن درستی نیست چون فقه تلاش می کند از منابع وحیانی خبر بگیرد و بسیار متفاوت از آن چیزی است که روشنفکران و اندیشمندان فلسفه و حقوق تولید می کنند. اما از این سو، ما در مسائل فقهی و حقوقی باید عمیقتر، قوی تر و پردامنه تر باشیم و دستگاه اجتهاد هم باید قوی باشد.

برخی صرف خواندن دو کتاب عنوان مجتهد و آیت الله می گیرند

وی از وضعیت کنونی «اجتهاد» در حوزه های علمیه انتقاد کرد و گفت: امروز جه بسیار امر اجتهاد به قدری ضعیف و ابزار آن سطحی شده است که نمی توان گفت پاسخگوی نیازهای جامعه است؛ بعضا فقط به صرف خواندن دو کتاب و قبولی در آزمون به افراد عنوان «مجتهد» و «آیت الله» می دهند. بدون درنظرگرفتن این مسئله که «مجتهد» باید کسی باشد که از توان استنباط قوی برخوردار بوده و در مسائل کلان اجتماعی بتواند اظهارنظر کند.

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: این قضیه به قدری سست و بی بنیان شده که نمی توانیم براساس اجتهاد موجود آنچه باید در فضای علمی بیابیم را استنباط کنیم و اگر چنین اجتهادی معطوف به قدرت و ثروت هم بشود که قطعا نمی تواند پاسخگو باشد.

حوزه معطوف به «قدرت» تلاش می کند برای آن فقه بسازد

وی در مورد آینده حوزه های علمیه گفت: از دست رفتن استقلال حوزه، خطری است که حوزه را تهدید می کند و متاسفانه این اصل اساسی مورد غفلت واقع شده است.

حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی تصریح کرد: حوزه وقتی از بینش و دانش و اندیشه و روش خود فاصله گرفته و معطوف به قدرت  و امثال ذلک باشد، تلاش می کند برای قدرت  فقه بسازد و بهتر این است بگوئیم که فقه بتراشد نه اینکه احکام الهی را استنباط کند. این درد امروز احساس می شود و اگر درمان نشود، این فقه نمی تواند برای اسلام و جامعه اسلامی کارآمد باشد.

او بر جدایی دروس حوزوی بویژه درس های خارج از «قدرت» تاکید کرد و بیان داشت: ما باید فضای استقلال در اندیشه، افکار و آرای فقهی را در حوزه ها رواج بدهیم؛ آنوقت حوزه ها می توانند با پالایش کردن خود و آرایش مباحث علمی، خود را جلو ببرند. گاهی قدرت برای کمک به حوزه جلو می آید درحالیکه نمی داند این کمک برای حوزه های علمیه مفید و سودمند نمی تواند باشد.

حوزه علمیه با این روند فعلی پاسخگوی نیازهای آینده نخواهد بود

مدیر بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء در مورد حوزه علمیه پاسخگو در دهه های آینده خاطرنشان کرد: برای دهه های آینده اگر توانستیم حوزه مستقل، آشنا با روش های نوین و تعامل کننده با فیلسوفان و تجربه گرایان و دانشمندان شکل دهیم، می توان امیدوار بود والا اگر با این روند بخواهد پیش برود و معطوف به قدرت شکل بگیرد، انتظارات اجتماعی را نادیده انگارد و به اندیشه های تولیدشده در مراکز علمی مختلف داخل و خارج بی اعتنا باشد و براساس مدل خودساخته و دانش سفارشی حرکت کند، با وجود این پیشینه عمیق فقهی شیعی قطعا عقب خواهد افتاد و قدرت رقابت با رقبا را نخواهد داشت.

برخی نگرش های افراطی مانع ارتباط حوزه با مراکز علمی جهان شده است

وی در عین حال این نکته را هم یادآور شد: حوزه راه خود را خواهد رفت و افراد روشنفکر و مستعد و دانشمند کم ندارد ولکن با آزاداندیشی، فرصت اظهارنظر و استقلال حوزه از یکسو و مجال برقراری ارتباط با مراکز علمی و پژوهشی جهان که تحقیقات و کنکاش زیادی کردند تا آن حد که موضوع را خیلی به حکم نزدیک کردند، فاصله زیادی داریم و چه بسا، برخی نگرش های افراطی سبب شده ارتباط علمی ما ضعیف شود. درحالیکه اشکالی ندارد عده ای با نگرش های غربی باشند اما فقها و بزرگان فقه ما با نگرش استقلالی بدون گرایش به شرق و غرب با محوریت آیین الهی و منابع وحیانی به درستی می توانند احکام را استباط کنند ولی دانش و تجربه ای که آنها آموختند و قرن ها تلاش کردند تا زمینه های اجتماعی را بیابند در اختیار ما نیست و جامعه ما از این تکنولوژی به شدت فاصله دارد و ارتباط با این زمینه های علمی هرگز حوزه غنی ما را وابسته نمی کند.

سخن آخر…

حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی در پایان تاکید کرد: تعامل علمی از یکسو، آزاداندیشی و استقلال از سوی دیگر می تواند حوزه ها را به جای اصیل خود رسانده و پیشگام باشند.