پایگاه اطلاع رسانی اسراء: به مناسبت چاپ مجلد سوم از کتاب گرانسگ «سلونی قبل ان تفقدونی» (تحریر نهج البلاغه) تالیف حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی یادداشت زیر تقدیم می گردد.

این یادداشت ضمن بیان وجوه تمایز کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» با سایر شروح نهج البلاغه، به تبیین رویکرد نوین آیت الله العظمی جوادی آملی در شرح نهج البلاغه می پردازد. در ادامه توجه شما را به این یادداشت علمی جلب می نماییم:

کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» تحریر و تفسیر کتاب گرانسنگ نهج البلاغه تالیف حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی است که جزء جدیدترین آثار منتشر شده از ایشان است. این کتاب حاصل 27 سال تفسیر و تحریر نهج البلاغه توسط علامه جوادی آملی است که از سال 1371 در خطبه‌های نماز جمعه شهر مقدس قم آغاز شده و در جلسات درس اخلاق روزهای پنجشنبه ایشان ادامه دارد که در محل نمازخانه بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء برگزار می‌شود. این اثر گرانسنگ حدود 22 مجلد خواهد بود و برای بهره‌مندی همه سطوح جامعه، اعم از فرهیختگان حوزوی، دانشگاهی و عموم قابل استفاده است.

کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» شرحی است که مباحث معرفتی، فلسفی و کلامی، حدیثی، تاریخی و حتی برخی از مباحث فقهی مرتبط با نهج البلاغه را تبیین و تحریر می کند.

ویژگی‌های کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی»

کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» دارای چندین ویژگی مهم و ممتاز است که آن را در میان سایر شروح نهج البلاغه برجسته می‌سازد: اولین ویژگی ممتاز این اثر «تحریر نهج البلاغه بر اساس تفسیر نهج البلاغه به نهج البلاغه و نهج البلاغه به قرآن» است؛ یعنی وقتی حضرت استاد یک بحثی را در نهج البلاغه آغاز می‌کنند، بقیه خطبه‌ها را هم در نظر می‌گیرند که آیا این فقره‌ای که در این خطبه مطرح شده در بقیه خطبه ها، نامه ها یا کلمات قصار امیرالمومنین نیز به آن پرداخته شده است یا نه؟! اگر در جای دیگر هم به آن پرداخته شده باشد، یا اینجا آن بحث معرفتی، تاریخی و امثالهم را به صورت کامل بیان می کنند و با ارجاع به آن مباحث مرتبطی که در جاهای دیگر هست، اشاره می‌کنند یا اینکه بحثی که اینجا هست، مختصر است که به صورت اختصار تبیین می‌شود و به آن خطبه ای ارجاع می‌گردد که اصل بحث در آنجا آمده است تا از تکرار و زیاده‌نویسی جلوگیری شود؛ با این شیوه خواننده متوجه می شود که در این بحث خاص، ارتباط‌ها کجاست.

«تفسیر نهج البلاغه به نهج البلاغه»

برای نمونه در خطبه های 35 و 36 و 40 و 58 و 59 و 60  و 61 که پیرامون «خوارج» سخن می‌گویند، به اقتضاء هر خطبه موضوعی درباره نهروانیان و مارقین بیان می‌گردد. در خطبه 35 به جریان «حکمیت»، «فرجام حکمیت»، «خیانت حکمین» پرداخته می‌شود و در خطبه 36 مطالبی همچون «نهی از حکمیت» و «علت عدم پذیرش حکمیت» تبیین می‌گردد و در خطبه 40 شعار «لا حکم الا لله» تحریر و تفسیر می‌شود و در خطبه‌های 58 تا 61 به مباحث دیگری نظیر خبر از آینده شوم خوارج، پیشگویی از قتلگاه مارقین و تداوم تفکر نهروانیان و نهی از کشتار آنان پرداخته خواهد شد. ولی کلیت بحث تاریخی و برخی مباحث معرفتی در مورد خوارج و حکمیت در خطبه 35 تبیین می‌شود که تقریبا ابتدای بحث رسمی درباره خوارج است و مباحث مرتبط با این موضوع در این خطبه طرح می‌شود و تفصیل آن به محل تبیین و تحریرش ارجاع داده می‌شود تا مخاطب بداند که این خطبه‌ها درباره یک موضوع سخن می‌گویند و یک پیوستگی موضوعی در میان آنها وجود دارد؛ این نمونه ای از تفسیر نهج البلاغه به نهج البلاغه است در خصوص مسائل فلسفی و کلامی مطرح شده در نهج البلاغه نیز مانند مثال ذکر شده عمل شده است و این ارجاعات در آن مباحث نیز وجود دارد.

«تفسیر نهج البلاغه به قرآن»

تفسیر نهج البلاغه به قرآن به این صورت است که گاهی اوقات آیت الله العظمی جوادی آملی اشاره می کنند که امیرالمومنین با بهره گیری از کدام آیه‌ قرآن سخن خود را مطرح کرده‌اند؛ بر این اساس فقرات نهج البلاغه با بهره‌گیری از آیات قرآن تبیین می‌شود. برخی از مباحث تفصیلی در اینجا مورد تحریر می‌گردد و برخی به تفسیر تسنیم یا تفاسیر موضوعی یا دیگر آثار حضرت استاد ارجاع داده می‌شود.

دیگر ویژگی های ممتاز کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی»

از دیگر ویژگی‌های کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» تفسیر نهج البلاغه با تأکید بر مباحث معرفتی در حوزه اصول دین است. حضرت استاد با تأکید بر این نکته که «تسنیم» تفسیر قرآن است و «ادب فنای مقربان» تبیین مباحث امامت و و لایت، اصرار دارند که در کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» سعی بر این است که مباحث «اصول دین» تبیین و تحریر شود؛ یعنی مباحث خداشناسی، نبوت، امامت، عدل و معاد؛ البته با رعایت اختصار و دقت در گنجایش مباحثی که در نهج البلاغه سید رضی (ره) مطرح شده است.

ویژگی دیگر این اثر «بررسی کامل خطابه‌های امیر مؤمنان علی (علیه السلام) با تأکید بر کتاب تمام نهج البلاغه» است؛ یعنی حضرت استاد در کنار کتاب نهج البلاغه سید رضی کتاب «تمام نهج البلاغه» را هم مد نظر دارند که این خطبه که در نهج البلاغه سید رضی (ره) آمده است، جزء کدام خطبه سید اوصیاء (علیه السلام) بوده و گاهی به کتاب «تمام نهج البلاغه» ارجاع می‌دهند و سعی می‌کنند مباحثی که در کتاب سید رضی (ره) نیامده است، در حد امکان با ارجاع به کتاب «تمام نهج البلاغه» در اثر خود مورد اشاره قرار دهند؛ البته این به این معنا نیست که آیت الله العظمی جوادی آملی شرح کتاب تمام نهج البلاغه را تالیف کرده‌اند، ایشان همان نهج البلاغه سید رضی (ره) را تفسیر کرده‌اند که میان مردم متداول است؛ ولی کتاب «تمام نهج البلاغه» را نیز مورد توجه جدی قرار داده اند.

ویژگی دیگری که در کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» وجود دارد، آثار قلمی منحصر به فردی است که معظم له ویژه این اثر به رشته تحریر درآورده‌اند.

اما از جمله مهمترین ویژگی‌های این اثر «پاسخگویی به برخی از شبهات و قضاوت در خصوص موارد اختلافی است». حضرت استاد بر پاسخ گویی به شبهات یا شبهاتی که از قبل وجود داشته است، تأکید دارند و البته بیشتر مباحث معرفتی به مقتضای خودش در این اثر پاسخ داده می‌شود.

مساله دیگر «پاسخگویی به برخی شبهات و قضاوت در مباحث اختلافی در حوزه نهج البلاغه» است؛ گاهی در رابطه با خود مباحث خطبه‌ها و گاهی اوقات در رابطه با اینکه این خطبه اساساً از امیر بیان(ع) صادر شده است یا نه، بین شیعه و اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد. گاهی اوقات اختلافاتی بین قطب راوندی و ابن ابی الحدید است و یا بعضی از کلمات یا برخی از فقرات را برخی از شارحین به یک صورت معنا کرده‌اند و برخی دیگر به صورت دیگری معنا کرده‌اند، حضرت استاد تاکید دارند که بین این اختلافات قضاوت شود و نظر و دیدگاه صحیح را اخذ و دیدگاه خود را در این زمینه بیان کنند.

وجه تمایز کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» با سایر شروح نهج البلاغه

وجه تمایزی که بین کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» تالیف حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی و سایر شروح وجود دارد، این است که مثلا شرح ابن ابی الحدید معتزلی بیشتر سبقه تاریخی دارد؛ او با تاکید بر تاریخ مباحث خود را مطرح می‌کند و گاهی اوقات که به مباحث معرفتی می‌پردازد با تکیه بر باورها و گرایش اعتزالی خود مسائل را مطرح می‌کند، اما آیت الله العظمی جوادی آملی نیز مباحث تاریخی را مطرح می‌کنند؛ اما به اقتضای خودش یعنی در قالب درآمد و بیشتر جنبه «شأن صدوری» دارد و یا مثلا شرح ابن میثم بحرانی بیشتر جنبه فلسفی و کلامی دارد؛ اما به صورت اختصار و بقیه شارحینی که نهج البلاغه را تبیین کرده‌اند، غالباً مباحث این دو شارح بزرگ نهج البلاغه را مطرح می‌کنند؛ اما آیت الله العظمی جوادی آملی در شرح و تحریر خود مباحث تاریخی را به اقتضای خودش می‌آورد، مباحث فلسفی و کلامی را به اقتضای خودش ذکر می‌کنند؛ یعنی این اثر هم سبقه تاریخی دارد و هم سبقه فلسفی ـ کلامی دارد و هم به اقتضای بحث، مباحث فقهی را مطرح می‌کند و هم شبهات روز را پاسخ می‌دهد.

این‌ها وجه تمایز و برخی از ویژگی‌های این اثر ارزنده و گرانسنگ با دیگر شروح نهج البلاغه است که سعی شده همه این مباحث با بیانی شیوا و روان، بدون زیاده‌نویسی در عین کمال، تحریر و تبیین گردد.