سلسله سخنرانی های حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در ماه مبارک رمضان 1444 هـ با عنوان «اسمای الهی، تبلور توحید؛ شرح دعای حضرت ادریس علیه السلام»

أعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين».

توحيد حقيقتي است که غايت قصوي و نهايت خواسته انساني است انسان تمام تلاش و کوشش خود را ميکند که به ساحت توحيد نزديک بشود مراد از توحيد آن است که حق سبحانه و تعالي در همه خصلتهاي سلبي و ثبوتي يگانه است و يکتا است و احدي در حريم حق سبحانه و تعالي راهي ندارد و انسانهاي شايسته با بهرهمندي از فرصتها و امکاناتي که خداي عالم براي آنها قرار داده که از سرآمد اين فرصتها و امکانات ماه مبارک رمضان و ادعيه شريف آن است إنشاءالله راه رشد و تعالي براي تقرب به ساحت توحيدي حق سبحانه و تعالي فراهم بيايد.

در فقره ديگري از فقرات دعاي حضرت ادريس(عليه السلام) ميخوانيم: «يَا اللَّهُ الْمَحْمُودُ فِي كُلِّ فِعَالِهِ»، خداي عالم که همه کارها و افعال از اوست ﴿خَلَقَكُمْ وَ ما تَعْمَلُونَ﴾، نه تنها انسان را خداي عالم آفريده است هر کاري که انسان انجام ميدهد آن کار فيض آن و فوزش و وجودش از ناحيه حق سبحانه و تعالي است؛ لذا خداي عالم در همه کارها حضور دارد و کاري نيست و فعلي نيست که در حق سبحانه و تعالي نباشد. اينگونه نيست که ديگران هم افعالي دارند خدا هم افعالي دارد و اين معاذالله شرک در توحيد افعالي است. بلکه همه انسانها هر کاري که ميکنند به اذن پروردگار عالم است اولاً و تمام قدرت آنها حتي قدرت چشم به هم زدن هم در تحت سلطه و قدرت پروردگاري است و هيچ کاري و فعلي اتفاق نميافتد مگر اينکه حق سبحانه و تعالي در آن فعل مشرِف و حاضر است.

اما نکتهاي که در اين فقره و اين بخش از دعا است اين است که خداي عالم هر کاري که انجام ميدهد آنچه که از حق سبحانه و تعالي صادر ميشود محمود است حميد است پسنديه شده است و همواره جاي إعجاب و شگفتي در افعال الهي وجود دارد. او محمود بالذات است گرچه در قرآن خداي عالم به پيامبرش توصيه نماز شب دارد و ميفرمايد که ﴿عَسى‏ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُودا﴾، دور نيست که خداي عالم اين مقام را به شما عطا بکند، يعني اين مقام اولاً و بالذات براي حق سبحانه و تعالي است که او حميد بالذات و محمود بالذات است و پيامبر گرامي اسلام در سايه قُرب حق به چنين ويژگي که محمود بودن است و حميد بودن است متصف ميشود. جهتي که بايد در اين امر دقت بشود اين است که خداي عالم هر کاري که انجام ميدهد کاري که به حق اسناد پيدا بکند به حق نسبت پيدا بکند آن کار، کاري است که حميد است محمود است و خداي عالم که صاحب اين کمالات است در فعلش و در کارش آن زيبايي و آن پسنديده شدن را قرار داده است.

از اين نقطه نظر بايد توجه کرد که آنچه که در نظام هستي انجام ميشود کارهاي حق سبحانه و تعالي در آفرينش موجودات برتر، عقول، فرشتگان و ملائک و نفوسي که در نظام هستي هستند و موجوداتي که تا نهايت درجه از سطح نقص و ضعف هستند حتي يک پشتهاي در موجودات عالم وجود داشته باشد که فعل خدا محسوب بشود ميبينيم که با شگفتي و تعجب همراه است و خدا را در اين ويژگيها و در اين افعال حمد ميگوييم ستايش ميکنيم او را نسبت به کار خير و زيبايش حميد ميشماريم و محمود ميشماريم. اين اقتضاي آن را دارد که انساني که خود را بنده او ميداند و تشبّه به عالم اله را در ويژگيهاي خود ثبت کرده است اين نکته را بايد دقت کند که کارهايش و افعالش و اعمالش پسنديده باشد خوب باشد حميد و محمود باشد و اين تشبّه بسيار شريف است.

اگر انساني به چنين نيتي به چنين انگيزهاي کار را انجام بدهد که اين کار به گونهاي باشد که خوب ديده بشود پسنديده شده باشد و ديگران آن کار را و آن فعل را خوب و زيبا و داراي ويژگيهاي پسنديدگي بدانند اين خودش تشبّه به عالم اله محسوب ميشود. همانطوري که توضيح داده شد يکي از جهاتي که اين اسماء اينگونه ظهور دارند و براي انسانها به عنوان جلوه توحيدي آشکار شدهاند اين است که انسانها هم متأسي و مقتدي به اين الگوهاي رفتاري و کرداري و اعمالي باشند. آن انساني که اعمالش و رفتار و کردارش شريف باشد زيبا باشد پسنديده باشد او به عالم اله نزديکتر است. الهيتر است تا آن انساني که در کارهايش و افعالش اين زيباييها و پسنديده شدنها وجود نداشته باشد.

بنابراين اين فقره را با اين ويژگي ميشناسيم که «يَا اللَّهُ الْمَحْمُودُ فِي كُلِّ فِعَالِهِ»، اي خدايي که در تمامي افعال و کارهايش اين فعل يعني هر شأني از شؤون الهي که باشد با اين زيبايي و با اين محمود بودن همراه است آنچه را که ما بايد نسبت به آن اهتمام بورزيم اين محمود بودن در افعال الهي را بشناسيم اين واکاوي کردن و معرفت عميق نسبت به افعال الهي داشتن به صورت گذرا از کارها و خلائق گذر نکردن آنگونه که خداي عالم همه را توصيه کرده است که در آيات الهي سير کنيد مطالعه کنيد بررسي کنيد و خدا را در اين آيات و اسماء حسناي الهي را بيايد يعني همين. آن قدر زيبايي و شگفتي و غرائب و ظرائف و طرائف در افعال الهي وجود دارد که هر وقت ما يکي از اين کارها را ديديم، خدا را به هزاران مرتبه عظمتش و بزرگياش حمد ميکنيم ثناگويي او هستيم ستايشگر او هستيم و او را حميد و محمود ميشناسيم «يَا اللَّهُ الْمَحْمُودُ فِي كُلِّ فِعَالِهِ».

اميدواريم که خدا به برکت اين ماه مبارک رمضان توفيق درک اينگونه از افعال را به همگان مرحمت بفرمايد و ما در شأني قرار بگيريم که کارمان رفتارمان گفتارمان کردارمان حتي نيات و خواطرمان در بهترين شکلي و بهترين صورت تحقق بيابد.

«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»